НАШРНИНГ №3

ФИЗИК КИМЁ 

З. Б. Рахимджонов, Ё.Т. Сафаров, С. Н. Расулова, Х. Ф. Адинаев,  У. Н. Рузиев, В. П. Гуро

МОЛИБДЕН САНОАТ МАҲСУЛОТИ КУЮНДИСИ ОКСИДЛАБ ЭРИТМАГА ЎТКАЗИЛГАН ҚИСМИДАН МОЛИБДЕННИ МЕЛАМИН ЁРДАМИДА ЭКСТРАКЦИЯ ҚИЛИШ

Реферат. Муаммонинг келиб чиқиши.  «Олмалиқ КМК» АЖ ҚҚИЧ ИИЧБ нинг шлам далалари ноёб металларнинг техноген конлари ҳисобланади. Гидрометаллургик цехнинг чиқинди эритмалари ҳам шу қаторга киради.

Мақсад: таркибида ноёб ва рангли металлар бўлган техноген рений сақловчи хом ашёни қайта ишлашнинг комплекс технологиясини ишлаб чиқиш.

Методология. Қаттиқ ва суюқ шламларни қайта ишлашда 6000С да оксидловчи куйдириш қўлланилган. Ион алмашинувчи ва экстракцион схемалардан фойдаланилган, элемент тахлил  Agilent 7500 IСP да бажарилган.

Илмий янгилиги. Техноген хом ашё намуналарининг таҳлили маълумотлари бўйича уни қайта ишлаш комплекс технологиясининг янги схемаси таклиф этилган. Ундан Мо, Re, Cu ни селектив ажратиб олишнинг янгича ёндашуви таклиф этилди.

Олинган натижалар. Мо, Re, Cu ни ажратиб олишнинг мавжуд бўлган ва келгусида қўллаш мумкин бўладиган ион алмашинувчи ва экстракцион усуллари синаб кўрилди. Жараённинг технологик схемаси ишлаб чиқилди.

Калит сўзлар: техноген чиқиндилар, молибден, рений ион алмашинувчи смола, экстракция.

Хусусиятлари:

- ренийни ажратиб олишнинг технологик схемаси таклиф эитлди;

- молибденни кам эрувчан бирикмалар кўринишида чўктириш ўрганиб чиқилган;

- Мо ва Re ни ион алмашинувчи усули асосида ажратиб олиш.

Цитата келтириш: З. Б. Рахимджонов, Ё.Т. Сафаров, С. Н. Расулова, Х. Ф. Адинаев,  У. Н. Рузиев, В. П. Гуро Молибден саноат маҳсулоти куюндиси оксидлаб эритмага ўтказилган қисмидан молибденни меламин ёрдамида экстракция қилиш // O’zbekiston kimyo jurnali. -2024. -№3. -B. 3-9.

Қабул қилинди: 01.07.2024; Рухсат этилди: 05.07.2024;  Нашр этилди: 12.07.2024

***

Х. Ю. Рахимов, С. Н. Расулова, У. Н. Рузиев, М. А. Ибрагимова, Х. Ф. Адинаев, З. А. Набиева, 

В. П. Гуро

ИШЛАБ ЧИҚИЛГАН ЯНГИ ФЛОТАЦИОН РЕАКТИВЛАРНИНГ ҚИЁСИЙ ФУНКЦИОНАЛ ХУСУСИЯТЛАРИ

Реферат. Муаммонинг келиб чиқиши.  Тоғ кон металлургия корхонасида Cu-Mo рудаларини флотацион бойитишда флотацион реактивлар, шу жумладан импорт қилинган Т-92 кўпикли ишлатилади. Шу билан бирга, республикада маҳаллий хом ашё асосида импорт ўрнини босиш имконияти мавжуд.

Мақсад:  молибден саноат маҳсулотига молибден қазиб олишни камайтирмасдан, флотацион фаол чиқинди жинсларни депрессияси учун янги реагентларни ишлаб чиқиш.

Методология. Биз НПР «Механобр техника» (РФ) томонидан ишлаб чиқарилган ФМЛ-3 флотомашина ва Т-92 флотореагентдан фойдаландик. Сирт фаол моддаларнинг сирт фаоллигини ва флотацион пулпадан ноёб металл сульфидларини олиш самарадорлигини солиштириш учун элемент тахлил  Agilent 7500 IСP да бажарилди.

Илмий янгилиги. Маҳаллий техноген хом ашёдан 2 та юқори самарали кўпикли моддалар яратилган бўлиб, улар стандарт Т-92 флотация реагентидан кам бўлмаган даражада ишлаш хусусиятларини намойиш этади.

Олинган натижалар.  Молибден саноат маҳсулотидан Мо ни ажратиб олинишини камайтирмасдан кўпикланиш қобилияти, кўпик барқарорлиги, флотация-фаол бўлган чиқинди жинсларнинг депрессияси ва янги импорт ўрнини босувчи янги кўпиклар аниқланди.

Калит сўзлар: Флотация, бойитиш, молибден, металл сульфидлар, калий ксантогенат, кўпик, флотация машинаси.

Хусусиятлари:

- кўпиклаш қобилияти, янги пуфловчи кўпикларнинг кўпик барқарорлиги;

- Cu-Mo рудаларини флотация қилиш пайтида молибден саноат маҳсулотидан Мо ни ажратиб олиш олиш.

Цитата келтириш: Х. Ю. Рахимов, С. Н. Расулова, У. Н. Рузиев, М. А. Ибрагимова, Х. Ф. Адинаев, З. А. Набиева,  В. П. Гуро Ишлаб чиқилган янги флотацион реактивларнинг қиёсий функционал хусусиятлари // O’zbekiston kimyo jurnali. -2024. -№3. -B. 9-14.

Қабул қилинди: 04.07.2024; Рухсат этилди: 09.07.2024;  Нашр этилди: 12.07.2024

***

НООРГАНИК КИМЁ

S. A. To‘ychiyev, A. S. Togasharov, B. S. Zakirov

[60% NaClO3·CO(NH2)2 + 40% H2O] – C2H5NO ERITMALAR TIZIMIDA KAMPONENTLARNING REALOGIK XOSSASINI O‘RGANISH

Referat. Muammoni kelib chiqishi. Yangi va samarali bo’lgan ko’p funksiyali defoliant olish maqsadida [60%NaClO3·CO(NH2)2+40%H2O]–C2H5NO sistema eritmasidagi kamponentlarning kon-sentratsiyalari oshishi bilan ularda kuzatiladigan kristallanish harorati, qovushqoqligi, zichligi, pH va nur sindirish ko‘rsatgichlari o‘zgarishini o’rganish muhim sanaladi.

Ishning maqsadi. Natriy xloratmonokarbomid, asetamid tuzini eruvchanligini o‘rganish va ular asosida fiziologik faol defoliant olish jarayonini fizik-kimyoviy asoslashdan iborat.

Metadologiyasi. Eritmaning vizual-politermik o'lchov diapazoni -30 dan +60 °C, -100 dan +20 °C gacha, zichlikni piknometrik, qovushqoqligi VPJ viskozometri yordamida, eritmaning pH ko`rsatkichi esa FE 20 METTLER TOLEDO pH metrda va nur sindirish ko‘rsatgichi PAL-BX/RI ATAGO refraktometrida aniqlandi.

Ishning yangiligi. Natriy xloratmonokarbomid – asetamid – suv sistemasining eruvchanligi o‘rganidi va u asosida “tarkib-xossa” diagrammasi qurildi.

Olingan natijalar. [60% NaClO3·CO(NH2)2 + 40% H2O] – C2H5NO sistemada eritmaning fizik-kimyoviy ko’rsatgichlari komponentlar nisbatiga bog’liq holda o‘rganildi.

Kalit so‘zlar: monokarbomid, natriy xlorat, kristallanish, qovushqoqlik, zichlik, pH, nur sindirish ko‘rsatgichi.

Xususiyatlari:

- sistemada komponentlarning kristallanish maydonlari chegaralandi;

- suyuq fiziologik faol defoliant olishning fizik-kimyoviy xossalari o`rganildi.

Tsitata keltirish: S. A. To‘ychiyev, A. S. Togasharov, B. S. Zakirov [60% NaClO3·CO(NH2)2 + 40% H2O] – C2H5NO eritmalar tizimida kamponentlarning realogik xossasini o‘rganish // O’zbekiston kimyo jurnali. -2024. -№3. -B. 15-20.

Qabul qilindi: 23.05.2024; Ruxsat etildi: 20.06.2024; Nashr etildi: 24.05.2024

***

И. Э. Хошимов, Ш. И. Турдиалиева, Ш. С. Намазов, Б. Н. Каршиев, А. Р. Сейтназаров, Р. Раджабов

ҚИЗИЛҚУМ БУҒЛАТИЛГАН ЭКСТРАКЦИОН ФОСФОР КИСЛОТАСИ ВА ОҲАК ХОМАШЁЛАРИ АСОСИДА ОЗУҚАВИЙ КАЛЬЦИЙ ФОСФАТЛАР ОЛИШ

Реферат. Муаммонинг келиб чиқиши: Озуқавий кальций фосфатларнинг самарадорлиги улардаги асосий элементлар фосфор ва каьцийнинг таркиби билан белгиланади, сифати эса (F, Pb, Аs, Cd, Hg) каби озуқа моддаларининг таркиби билан баҳоланади.

Мақсад: Олинган сульфатсизланган, концентрланган ЭФК ва оҳакдан озуқавий фосфатлар олиш жараёнини ўрганиш.

Методология: Чорвачиликда озуқавий фосфатларнинг аҳамияти ва уларни ишлаб чиқариш ҳолати берилган. Дикальцийфосфат олишнинг ретурли режимда ва трикальцийфосфат олишнинг ретурсиз режимда олиш жараёнлари амалга оширилди.

Илмий янгилиги: Олинган ди- ва трикальцийфосфатлари ГОСТ 23999-80 талабларига тўлиқ жавоб беради.

Олинган натижалар: Дикальцийфосфат олиш учун 50.55% Р2О5 тутган Н3РО4 дан фой-даланилганда кислотанинг мақбул нормаси аниқланган.

Калит сўзлар: экстракцион фосфор кислотаси, ретур, ощактош, парчаланиш, калсий фосфатлар, таркиби.

Хусусиятлари:

- оҳак хомашёсини парчаланишига асосланган озуқавий ДКФ ва ТКФ намуналари;

- ДКФ ва ТКФ ишлаб чиқаришда фосфор кислотасининг мақбул концентрацияси.

Цитата келтириш: И. Э. Хошимов, Ш. И. Турдиалиева, Ш. С. Намазов, Б. Н. Каршиев, А. Р. Сейтназаров, Р. Раджабов Қизилқум буғлатилган экстракцион фосфор кислотаси ва оҳак хомашёлари асосида озуқавий кальций фосфатлар олиш // O’zbekiston kimyo jurnali. -2024. -№3. -B. 21-27.

Қабул қилинди: : 19.06.2024; Рухсат этилди: 24.06.2024;  Нашр этилди: 12.07.2024

***

X. L.Usmanov, Z. R. Qodirova, F. G. Xomidov, Sh. M. Niyazova

TURLI  ISHLAB CHIQARISH CHIQINDILARI ASOSIDA AGLOPORIT OLISHNING FIZIKK-KIMYOVIY XOSSALARI

Referat. Muammoning kelib chiqishi. G‘ovak silikat agregatlarini olishning energiya va resurs tejovchi texnologiyalarini ishlab chiqish dolzarb ahamiyatga ega.

Ishning maqsadi. G'ovakli engil material agloporitning yangi kompozitsiyalarini ishlab chiqish, fizik-kimyoviy va texnologik xususiyatlarini o'rganish.

Metodologiya. Fizik-kimyoviy tadqiqotlarning zamonaviy usullari va qurilish materiallarini ishlab chiqarish texnologiyasida qabul qilingan umume'tirof etilgan usullardan foydalangan holda amalga oshirildi.

Ilmiy yangiligi. Faqatgina sanoatning turli tarmoqlari chiqindilari asosida g‘ovak yengil agloporit materialining optimal kompozitsiyalari ishlab chiqilgan, fizik-kimyoviy va texnologik xossalari o‘rganilgan.

Olingan natijalar. Xom ashyo sifatida foydalaniladigan chiqindilarning fizik-kimyoviy xossalari hamda g'ovakli yengil agloporit materialining ishlab chiqilgan yangi kompozitsiyalarini qurilish-texnik xossalari aniqlangan.

Kalit so`zlar: chiqindi, kaolin, soda, fosfogips, flotachiqindi, zolashlak,  g'ovak hosil bo'lishi, agloporit.

Xususiyatlari:

- sanoatining chiqindilarining tarkibi va tuzilishi o‘rganildi;

- ularning erish haroratlari, engil materialning intumessentsiyasiga ta'siri aniqlandi;

- agloporit tarkibining fizik-kimyoviy va texnologik xossalari aniqlandi

Tsitata keltirish: X. L.Usmanov, Z. R. Qodirova, F. G. Xomidov, Sh. M. Niyazova Turli  ishlab chiqarish chiqindilari asosida agloporit olishning fizikk-kimyoviy xossalari // O’zbekiston kimyo jurnali. -2024. -№3. -B. 27-33.

Qabul qilindi: 19.06.2024; Ruxsat etildi: 27.06.2024; Nashr etildi: 12.07.2024

***

Б. Б. Турганбаев, З. Р. Қодирова, Б. А. Калбаев,  Ш. М. Ниязова

ИССИҚЛИК ҲИМОЯЛОВЧИ  МАТЕРИАЛЛАР УЧУН ШEХЖEЛИ КОНИ БАЗАЛТИНИ КИМЁ-МИНEРАЛОГИК ЎРГАНИШ

Реферат.  Муаммонинг келиб чиқиши. Иссиқлик ҳимояловчи материаллар ишлаб чиқаришни ривожлантириш йўналиши уларни ишлаб чиқариш технологиясига янги инновацион ёндашувларни талаб қилади.

Ишнинг мақсади.  Иссиқлик изоляциялаш материалларини ишлаб чиқариш учун Шеҳзҳел базалтининг кимёвий ва минералогик таркибини ўрганиш.

Методология. Rentgen fazasini tahlil qilish usullari qo'llanilgan (Shimadzu LABX XRD-6100). Fazani aniqlash ma'lumotnomalar va ICDD PDF-2 ma'lumotlar bazasi yordamida amalga oshirildi.

Илмий янгилиги. Базальт жинсининг асосий минераллари - альбит, кварц, хлорит, кальцит эканлиги аниқланди.

Олинган натижалар. Ўрганилаётган намуналарнинг рентгенфазали таҳлил натижалари шуни кўрсатдики, уларнинг кимёвий ва минералогик таркиби анъанавий базальт жинсларига ўхшаш ва асосан альбит, кварц, хлорит, кальцит ва жуда оз миқдордаги бошқа  минераллардан иборат.

Калит сўзлар: базальт, магматик жинс, минерал, куйдирилган, сув шимувчанлик, иссиқлик ҳимояловчи.

Хусусиятлари:

- қурилиш материаллари олиш учун Қорақалпоғистоннинг магматик жинси ўрганилди;

- иссиқлик билан ишлов бериш жараёнида хом ашё композицияларини пишиш жараёнларини фаоллаштириш мезони белгиланди;

- базальт намуналарининг эриш ҳароратлари аниқланди.

Цитата келтириш: Б. Б. Турганбаев, З. Р. Қодирова, Б. А. Калбаев,  Ш. М. Ниязова Иссиқлик ҳимояловчи  материаллар учун шeхжeли кони базалтини кимё-минeралогик ўрганиш // O’zbekiston kimyo jurnali. -2024. -№3. -B. 34-38.

Қабул қилинди: : 19.06.2024; Рухсат этилди: 29.06.2024;  Нашр этилди: 12.07.2024

***

Sh. M. Niyazova, Z. R. Qodirova, X. L. Usmanov, M. N. Kazakova, U. A. Kodirova

BAZALT TOLA SUYUQLANMASINI OLISH UCHUN  MAGMATIK TOG’ JINSLARNING QIYOSIY TAHLILI

Referat. Muammoning kelib chiqishi. Magmatik jinslar asosida issiqlik izolyatsiyalovchi materiallar uchun bazalt tolali materiallar ishlab chiqarish jahon standartlari talablariga javob beradi.

Ishning maqsadi. Bazalt tola olish uchun turli magmatik togʻ jinslarining kimyoviy va mineralogik tarkibi va tuzilishini qiyosiy tahlil qilish.

Metodologiya. Magmatik jinslarning asosiy jins hosil qiluvchi tarkibiy qismlarining tarkibi aniqlangan, ularning tuzilishi va xossalari tadqiq qilingan.

Ilmiy yangiligi. Bazalt tolalarini olishda yaroqliligini aniqlash uchun turli konlardagi turli xil magmatik jinslarning kimyoviy-mineralogik tarkiblari va strukturalari aniqlangan.

Olingan natijalar.  Turli konlardan olingan turli xil magmatik tog’ jinslarning kimyo-mineralogik tarkibi va strukturasi o’rganilib, ularni bazalt tola olish uchun yaroqliligi aniqlangan.

Kalit so`zlar: magmatik jins, andezibazalt, bazalt, gabbro, diabaz, erish harorati, rentgen fazali tahlil, mineralogiya.

Xususiyatlari:

- magmatik jinslarning kimyoviy-mineralogik tarkiblari;

- ularning texnologik xossalari aniqlangan;

- asosiy jins hosil qiluvchi oksidlarning miqdori aniqlangan.

Tsitata keltirish: Sh. M. Niyazova, Z. R. Qodirova, X. L. Usmanov, M. N. Kazakova, U. A. Kodirova Bazalt tola suyuqlanmasini olish uchun  magmatik tog’ jinslarning qiyosiy tahlili // O’zbekiston kimyo jurnali. -2024. -№3. -B. 38-43..

Qabul qilindi: 19.06.2024; Ruxsat etildi: 02.07.2024; Nashr etildi: 12.07.2024

***

O. V. Myachina, L. E. Mamasalieva, R. N. Kim, A. KH. Rakhmonov, B. A. Pulatov, O. S. Narzullaev, S. A. Burieva, G. Ia. Isaev

“SULTON” NAVLI G‘O‘ZA OʻSIMLIGIDA KO‘P OMILLI GUMINLI O‘G‘ITNING SAMARADORLIGI

Referat. Muammoni kelib chikishi. Humatlashtirilgan o‘g‘itlar o‘zining fizik-kimyoviy va bi-ologik xossalariga ko‘ra chirindisi past bo’lgan, shu jumladan, degradatsiyaga uchragan tuproqlarda, ayniqsa, sugoriladigan dehkonchilikda foydalanish uchun alohida qiziqish uyg‘otadi.

Maqsad. O‘zbekistonning bo‘z tuproqlari sharoitida g‘o‘za o’simligida oksidlangan Angren ko‘mirlar asosidagi yangi organomineral (OMO’) va guminli (GO’) o‘g‘itlardan foydalanishning agrokimyoviy samaradorligi va agroekologik xavfsizligiga sinovdan o‘tkazish.

Metodologiya: G‘o‘zada agrokimyoviy samaradorlikni o‘rganish «Methods…, Tandoned., 2013; VNIISSIAVH usullari

Ilmiy yangiligi: GKva GS muhim ozuqaviy, uzoq muddatli va resurslarni tejash xususiyatlariga ega. Kva GSning paxta o’simligiga agrokimyoviy samaradorligi isbotlangan.

Olingan natijalar: oksidlangan Angren qo’ng’ir ko'mirlari asosidagi GK va GS vegetativ va re-produktiv biomassaning o'sishi, rivojlanishi, shakllanishini kuchaytiradi;

Guminli oʻgʻitlar GK va GS paxta hosildorligini 10,7 va 7,6% ga oshiradi.

Kalit so'zlar: oksidlangan ko'mir, Angren koni, gumusli o'g'itlar, paxta, o'sish, rivojlanish, mahsuldorlik.

Xususiyatlari:

- organomineral GK va GS lardan foydalanish o'simliklarning oziqlanishini optimallashtiradi;

- GK va GS dan foydalanish qishloq xo‘jaligi texnologiyasini o‘zgartirmagan holda 4,8 va 3,4 ts/ga gacha qo‘shimcha paxta xomashyosi hosilini olish imkonini berdi.

Tsitata keltirish: O. V. Myachina, L. E. Mamasalieva, R. N. Kim, A. KH. Rakhmonov, B. A. Pulatov, O. S. Nar-zullaev, S. A. Burieva, G. Ia. Isaev “SULTON” navli g‘o‘za oʻsimligida ko‘p omilli guminli o‘g‘itning samaradorligi // O’zbekiston kimyo jurnali. -2024. -№3. -B. 43-52.

Qabul qilindi: 10.07.2024; Ruxsat etildi: 11.07.2024; Nashr etildi: 12.07.2024

***

T. Durdyev, D. Gadamov, A.  Akmuradov

SUT QUSHQO'NMAS URUG'LARINING SIFAT KO'RSATKICHLARINI ANIQLASH TURKMANISTONDA

 Referat. Muammoning kelib chiqishi. Silimarin asosidagi gepatoprotektorlarga talab ortib borayotganligi sababli Turkmanistonda mahalliy dorivor oʻsimliklardan ekstrakt olish uchun ishlati-ladigan xom ashyoning sifat koʻrsatkichlarini ishlab chiqish juda muhim.

Ishning maqsadi. Farmakognostik tadqiqotlar orqali sut qushqo'nmas urug'larining sifat ko'r-satkichlarini aniqlash.

Metodologiya. Sut qushqo'nmasi urug'larining fitokimyoviy tarkibi va sifat ko'rsatkichlari Ros-siya Federatsiyasi Davlat farmakopeyasi-XIII usullari bo'yicha o'rganildi.

Ilmiy yangilik. Sut qushqo'nmas urug'i po'stlog'ida polimorfizmning kuchayishi, shuningdek, ularning rangi ochiq jigarrangdan jigarrang va qora ranggacha o'zgarishi aniqlandi. Sut qushqo'nmasi-ning uzunlamasına va ko'ndalang bo'limlarini mikroskopik tekshirishda, tabiiy sariq rangi bilan sezilar-li darajada qattiq birlashtirilgan sklereidlarning qalin qatlami bilan o'ralgan kotiledonlar aniqlanadi.

Olingan natijalar. Sut qushqo'nmas urug'larining fitokimyoviy tarkibi va sifat ko'rsatkichlari Global Jamg'arma standartlariga muvofiqligini isbotladi.

Kalit so‘zlar: sut qushqo'nmas, Silybum marianum, flavonogenlar, mikroskopiya, spektro-fotometriya, xromatografiya.

Xususiyatlari:

- sut qushqo'nmas urug'larining fitokimyoviy tarkibining Global jamg'arma standartlariga mu-vofiqligi;

- sut qushqo'nmasining dorivor xususiyatlari va farmakologik xususiyatlarini aniqlash.

Tsitata keltirish: T. Durdyev, D. Gadamov, A.  Akmuradov Sut qushqo'nmas urug'larining sifat ko'rsatkichlarini aniqlash Turkmanistonda // O’zbekiston kimyo jurnali. -2024. -№3. -B. 52-58.

Qabul qilindi: 14.06.2024; Ruxsat etildi: 21.06.2024; Nashr etildi: 12.07.2024

***

B. B. Gulyamov, N.T. Kattayev, Kh. I. Аkbarov

MoS2 NING FOTOKATALITIK HOSSALARIGA POLIANILINNING TA’SIRINI O’RGANISH

Referat. Muammoning kelib chiqishi. Bugungi kunda yashil kimyoga o'tish hamda zararli chi-qindilarni fotokatalitik parchalash juda dolzarbdir.

Ishning maqsadi: Polianilin va MoS2 asosida gibrid kompozit namunalar sintezi va ularning fotokatalitik faolligini o'rganish.

Metodologiya. Ushbu ishda gidrotermik va in-situ usullar, SEM, EDS va ultrabinafsha spek-troskopiya tahlillar qo'llanilgan.

Ilmiy yangiligi. PANI va MoS2 asosidagi gibrid kompozitlarning fotokatalitik xossalari birinchi marta o'rganildi.

Olingan natijalar. PANI/MoS2 kompozitsiyasida hosil bo'lgan naysimon tuzilmalar Eg = 1.55 eV taqiqlangan sohaga ega bo'lgan fotokatalitik faollikni ko'rsatdi.

Kalit so'zlar: PANI, MoS2, gidrotermik va in-situ usullar, gibrid kompozit, fotokataliz.

Xususiyatlari:

- kompozit naylarning devor qalinligi 20-40 nm oralig'ida;

-  PANI/MoS2 diametri taxminan 500 nm;

- taqiqlangan soha kengligi 1.55 eV.

Tsitata keltirish: B. B. Gulyamov, N.T. Kattayev, Kh. I. Аkbarov MoS2 ning fotokatalitik hossalariga polianilinning ta’sirini o’rganish // O’zbekiston kimyo jurnali. -2024. -№3. -B. 58- 65.

Qabul qilindi: 14.06.2024; Ruxsat etildi: 21.06.2024; Nashr etildi: 12.07.2024

***

ОРГАНИК КИМЁ

M. I. Bozarova, А. A. Rasulov, J. M. Ashurov

LEVOFLOKSATSINNING DITIONAT ANIONI BILAN HOSIL QILGAN ORGANIK TUZ KRISTALINING SINTEZI VA HIRSHFELD SIRT TAHLILI

Referat. Muammoning kelib chiqishi. Farmakologiyada xavfsiz va yuqori samarali dori vositalarini yaratish dolzarb hisoblanadi.

Tadqiqot maqsadi. Mazkur tadqiqotning maqsadi levofloksatsin asosida yangi organik tuz holatidagi molekulyar komplekslarni sintez qilish, ularning tuzilishini va kristtallografik kattaliklarini aniqlashdan iborat.

Metodologiya. Kompleksning kristal tuzilishini avtomatik X calibur-R Oxford Diffraction difraktometri yordamida qayd qilish, olingan natijalarni tegishli dasturlar bilan qayta ishlash yotadi. Sintez qilingan kompleksning Hirshfeld yuzasi tahlili yordamida amalga oshirildi.

Ilmiy yangiligi. Sintez qilingan organik tuzning RTT tahlilida olingan ma’lumotlari asosida komleksning Hirshfeld sirt tahlili qilindi hamda molekulalararo ta’sirlashish energiyalari hisoblab chiqildi.

Olingan natijalar. Yangi organik tuz holatidagi molekulyar kompleks [LEVH]2∙[S2O6]∙2H2O olindi. Uning molekulyar xarakteristikalari va kristall tuzilishi rentgen nurlari difraksiyasi tahlili usulida aniqlandi.

Kalit so‘zlar: Levofloksatsin, organik tuz, ditionat anion, Xirshfeld yuzasi, molekulalararo ta’sirlashish energiyasi.

Xususiyatlari:

–          uch komponentdan tashkil topgan organik tuz holatidagi kompleks birikma;

– organik tuz holatidagi molekulyar kompleks birikma;

– yangi kompleks ion tabiatli gidrat kompleks birikmalar turiga mansub.

Tsitata keltirish: M. I. Bozarova, А. A. Rasulov, J. M. Ashurov Levofloksatsinning ditionat anioni bilan hosil qilgan organik tuz kristalining sintezi va hirshfeld sirt tahlili // O’zbekiston kimyo jurnali. -2024. -№3. -B. 66-72.

Qabul qilindi: 20.05.2024; Ruxsat etildi: 21.06.2024; Nashr etildi: 12.07.2024

***

Д. А. Мансуров, А. Х. Хаитбаев, Х. Х. Хайитбаев, Д. Ғ. Омонов

МЕНТОЛ: ТУЗИЛИШИ ВА ХОССАЛАРИНИ ЎРГАНИШДА КВАНТ-КИМЁВИЙ ЁНДАШУВ

Реферат. Муаммонинг келиб чиқиши. Ментол кимё ва фармацевтикада кенг қўлланилади. Замонавий квант кимёвий усуллари ушбу жиҳатларни чуқурроқ ўрганиш имкониятини беради.

Ишнинг мақсади. Ментолнинг квант-кимёвий усуллар ёрдамида унинг кимёвий хусусиятларини ўрганиш.

Методология. Бунда ҳисоблаш натижалари (Gaussian 09 дастури пакетида Ground state, DFT, Undestricted, B3LYP) методи асосида 3-21G, 6-31G ва 6-311G базис сетларида олиб борилди. Ёрдамчи дастурлар сифатида Avogadro 1.2.0 вa GaussView 6.0.16. лардан фойдаланилди.

Илмий янгилиги. Биринчи марта ментолнинг структуравий ва электрон хусусиятлари батафсил ўрганилди, молекуляр тузилиши ва хусусиятларининг илгари номаълум бўлган жиҳатлари аниқланди, бу эса уни кимё ва фармацевтикада қўллаш учун янги истиқболларни очиб беради.

Олинган натижалар.

- ментол молекуласидаги боғларнинг узунлиги;

- молекуляр орбиталларни таҳлил қилиш (ЮБМО / ҚБМО);

- ментолнинг электростатик потенциал сатҳи.

Калит сўзлар: ментол, квант кимёси, Gaussian 09, DFT, B3LYP.

Хусусиятлари:

- квант-кимёвий усуллар ёрдамида ментолнинг хусусиятларини ўрганиш;

- структуравий ва электрон батафсил ўрганиш.

Цитата келтириш: Д. А. Мансуров, А. Х. Хаитбаев, Х. Х. Хайитбаев, Д. Ғ. Омонов Ментол: тузилиши ва хоссаларини ўрганишда квант-кимёвий ёндашув // O’zbekiston kimyo jurnali. -2024. -№3. -B. 72-77..

Қабул қилинди: : 23.05.2024; Рухсат этилди: 25.06.2024;  Нашр этилди: 12.07.2024

***

O. B. Avazova, S. Sh. Rashidova, N. A. Khuzhamshukurov

SERITSIN VA TENEBRIO MOLITOR XITOZANNING O'ZARO TA'SIRINI O'RGANISH

Реферат. Muammoning kelib chiqishi. Bombix mori ipak pillasining seritsin oqsili va Tenebrio molitor (T.m) xitozani bilan o‘zaro ta’sirini o‘rganish va ular asosidagi kompleks birikmalarning xossalarini aniqlash, polimerlar kimyosi sohasidagi dolzarb vazifalardandir.

Ishning maqsadi. Tenebrio molitor lichinka xitinidan xitozan va Bombix mori ipak pillasidan seritsin ajratib olish hamda ularning oʻzaro taʼsirini va tuzilishini oʻrganishdan iborat.

Metodologiya. Pilla qobig'idan olingan seritsin, Tenebrio molitor lichinkasidan olingan xitin, shuningdek xitozan sintez qilish uchun ishqoriy muhit ta'sirida xitinning deatsetilash reaktsiyasi. Namunalar tuzilishi IQ spektroskopiya usullari bilan tasdiqlangan.

Ilmiy yangiligi. Seritsin va xitozan (T.m) eritmalarining oʻzaro taʼsiri, pH muhiti va optik zichligi oʻrganilgan. Reaksiyaning borishi va yo‘nalishiga ta’sir etuvchi omillar aniqlangan.

Olingan ma'lumotlar. Хitinidan xitozan olishning samarali usuli ishlab chiqildi. Xitozan (T.m) va seritsin ishtirokida kompleks olindi va ularning IQ spektrlari tahlil qilindi.

Kalit so’zlar: Tenebrio molitor, seritsin, oqsil gidrolizi, xitin, xitozan, komplekslar, eritmadagi tuzilish, IQ-spektroskopiyasi.

Xususiyatlari:

- Tenebrio molitor xitozan sintez qilindi;

- xitozan namunalarining fizik-kimyoviy ko'rsatkichlari o'rganildi;

- xitozan va seritsinning samarali cho'kishi va o'zaro ta'siri ko'rsatildi;

- Muhitning pH qiymatining mahsulot unumiga va optik zichlikka ta'siri o'rganildi.

Tsitata keltirish: O. B. Avazova, S. Sh. Rashidova, N. A. Khuzhamshukurov Seritsin va tenebrio molitor xitozanning o'zaro ta'sirini o'rganish // O’zbekiston kimyo jurnali. -2024. -№3. -B. 78-83.

Qabul qilindi: 07.06.2024; Ruxsat etildi: 28.06.2024; Nashr etildi: 12.07.2024

***

АНАЛИТИК КИМЁ

Q. S. Boqiyev, M. N. Sayfiyev, G. Sh. Shamsiddinova, D. A. Ziyayev, U.U. Ruzmetov

ANTRANIL KISLOTA BILAN MODIFIKATSIYALANGAN GRAFIT ASOSIDAGI ELEKTROD YORDAMIDA Hg(II) IONINI INVERSION VOLTAMPEROMETRIK USULDA ANIQLASH

Referat. Muammoning kelib chiqishi. Atrof-muhitning og‘ir metallar, shu jumladan simob bi-lan ifloslanishi ekologiyaga jiddiy xavf tug‘diradi. Uning ta’rifi, hatto mikrokonsentratsiyalarda ham dolzarbdir.

Maqsad. Antranil kislota bilan modifikatsiyalangan grafit asosidagi elektrod yordamida Hg(II) ionini inversion voltamperometrik usulda aniqlash.

Metodologiya. Tadqiqot obyekti sifatida antranil kislota va Hg(II) ioni tanlab olindi. Tadqiqotni amalga  oshirishda inversion voltamperometrik tahlil usulidan foydalanildi.

Ilmiy yangilik. Hg(II) ionini inversion voltamperometrik usulda selektiv aniqlash uchun antranil kislota bilan modifikatsiyalangan grafit elektrodi tayyorlandi va elektrokimyoviy aniqlashlarda foydalanildi.

Olingan natijalar. Eksperimental parametrlar, shu jumladan fon elektrolit, bufer eritma va un-ing pH qiymati, yig‘ilish vaqti va potentsiali o‘rganildi.

Kalit so‘zlar: antranil kislota, Hg(II) ioni, inversion voltamperometriya, modifikatsiyalangan grafit elektrod, fon elektroliti.

Xususiyatlari:

- antranil kislotasi bilan modifikatsiyalangan grafitli elektrod;

- Hg (II) ionlarini tahlil qilishning inversion voltamperometrik usuli;

- o‘zgaruvchan parametrlar: elektrolit foni, bufer, pH, vaqt.

Tsitata keltirish: Q. S. Boqiyev, M. N. Sayfiyev, G. Sh. Shamsiddinova, D. A. Ziyayev, U.U. Ruzmetov

Antranil kislota bilan modifikatsiyalangan grafit asosidagi elektrod yordamida Hg(II) ionini inversion voltamperometrik usulda aniqlash // O’zbekiston kimyo jurnali. -2024. -№3. -B. 84-90.

Qabul qilindi: 10.05.2024; Ruxsat etildi: 28.06.2024; Nashr etildi: 12.07.2024

***

У. Ў. Рўзметов, М. И. Қаршибоева,  М. Ю. Мухаммадиева, Ж. И. Усмоналиев, З. А. Сманова

Zn(II) ИОНИНИ  СОРБЦИОН-СПЕКТРОСКОПИК АНИҚЛАШДА АЛИЗАРИН ҚИЗИЛ C АНАЛИТИК РЕАГЕНТ СИФАТИДА

Реферат. Муаммонинг келиб чиқиши. Сўнгги йилларда табиий сувларнинг оғир металлар билан ортиб бораётган ифлосланиши асосий муаммога айланди, шунинг учун уларни аниқлаш ажратиш ва олдиндан концентрация усулларини талаб қилади.

Ишнинг мақсади. Ализарин қизил C (АҚС) да иммобилизатсияланган полиетилен полиамин полиакрилонитрил (ППФ-1) матритсаси ёрдамида Zn(II) ионини аниқлашнинг гибрид, сезгир  сорбцион-спектрофотометрик усулини ишлаб чиқиш.

Методология. Тадқиқотлар спектрофотометр, диффуз нур қайтариш спектроскопия, ИҚ спектроскопия ва математик статистика усуллари ёрдамида амалга оширилди.

Илмий янгилик. Биринчи марта Zn(II)ни самарали аниқлаш учун янги матрица сифатида иммобилланган ва модификацияланган АҚС/ ППФ-1 ишлатилган.

Олинган натижалар. АҚС билан иммобилланган Zn(II) билан 522 нм да сезиларли се-лективликни берди. Zn(II) ни аниқлаш учун оптимал рН қиймати хона ҳароратида 5,0 га тенг. Чизиқли диапазон 6,5-40 мг / л, қуйи аниқлаш чегараси 0,6 мг / л ва адсорбсия фоизи тахминан 97% ни ташкил этди.

Калит сўзлар: Ализарин қизил C, Zn(II), ППФ-1, спектрофотометрия, сорбсцион спектрометрия, диффузия нкр қайтариш спектри, ИҚ спектрометрия.

Хусусиятлари:

- реагент полимер асосга тўлиқ ўтганини билдиради;

- АҚС билан имииобилланган полимер матрица Zn(II) аниқлашда селектив;

-О- Zn боғига янги ютилиш спекторлари ҳосил бўлди.

Цитата келтириш: У. Ў. Рўзметов, М. И. Қаршибоева,  М. Ю. Мухаммадиева, Ж. И. Усмоналиев, З. А. Сманова Zn(II) ионини  сорбцион-спектроскопик аниқлашда ализарин қизил c аналитик реагент сифатида // O’zbekiston kimyo jurnali. -2024. -№3. -B. 72-77.

Қабул қилинди: : 04.07.2024; Рухсат этилди: 06.07.2024;  Нашр этилди: 12.07.2024