НАШРНИНГ 5 СОНИ

ФИЗИК КИМЁ

 

UDK 541.13; 547.551.5; 661.728.892;544.72

L. М. Kurbanova, N. B. Eshmamatova, H. I. Аkbarov, E. Т. Berdimurodov

NATRIY-KARBOKSIMETILSELLULOZA VA FOSFORLI BIRIKMALAR ASOSIDAGI UGLERODLI PO’LAT KORROZIYASI INGIBITORLARINING FIZIK-KIMYOVIY XUSUSIYATLARI

Мирзо Улуғбек номидаги Ўзбекистон Миллий университети, E- mail: Eshmamatova79@mail.ru

Referat.Muammoningkelibchiqishi.Uglerodlipo’latmarkalikonstruktsiyalarkorroziyasisamaraliingibitorlariniyaratishdolzarbmuammodir. Bu sohada import o’rnini bosuvchi metallarni himoyalash vositalarini yaratish bo’yicha ma’lum natijalarga erishilgan.

Maqsad. Natriy-karboksimetilselluloza va fosfor tutgan birikmalar asosidagi yangi ingibitorlarni yaratish va xossalarini o’rganish.

Metodologiya. Elektrokimyoviy (Corrtest: Potentiostat/Galvanostat), gravimetrik, IQ-spektroskopik (IQ-spektrometr EN 1407) va rentgen fazaviy tahlil (Rentgen difraktometr DRON-05) usullaridan foydalanilgan.

Ilmiy yangiligi. Ilk bor natriy-karboksimetilselluloza, dietilamin va anilinning fosforli hosilalari ingibitor sifatida qo‘llanilgan, ularning himoyalash ta’sir mexanizmi taklif qilingan.

Olingan natijalar. Natriy-karboksimetilselluloza va fosfor tutgan korroziya ingibitorlari sintez qilingan va ularning xossalari fizik-kimyoviy usullar bilan o’rganilgan.

Kalit so‘zlar: korroziya, uglerodli po’lat, ingibitor, natriy-karboksimetilselluloza, aniline, dietilamin, fosfor kislotasi, natriy tripolifosfat.

Xususiyatlari:

- uglerodli po’lat korroziyasi ingibitorlari sintezi;

- sintez komponenti: natriy-karboksimetilselluloza va aminlar;

- sintez komponenti: fosfor tutgan birikmalar;

- maxsulotlarning tuzilishi fizik kimyo usullari bilan aniqlandi;

- ular bilan po’lat yuzasini ingibitorlash mexanizmi taklif qilindi.

Tsitata keltirish:L. М. Kurbanova, N. B. Eshmamatova, H. I. Аkbarov, E. Т. Berdimurodov. Natriy-karboksimetilselluloza va fosforli birikmalar asosidagi uglerodli po’lat korroziyasi ingibitorlarining fizik-kimyoviy xususiyatlari // O’zbekiston kimyo jurnali. -2023. -№5. -B.3-10.

Qabul qilindi: 28.10.2023; Ruxsat etildu:06.11.2023;  Nashr etildi: 26.12.2023

 

* * *

УДК 661.876.7

У. Р. Эрназаров, А. И. Асадов, С. Н. Расулова, В. П. Гуро, М. А. Ибрагимова, З. А. Набиева

РЕНИЙ-САҚЛОВЧИ ЭРИТМА МАХСУЛОТЛАРИНИ ОРГАНИК ҚЎШИМЧАЛАРДАН ОЗОНЛАШ ЙЎЛИ БИЛАН ТОЗАЛАШ (1 ҚИСМ)

ЎзР ФА Умумий ва ноорганик кимё институти

Реферат. Муаммонинг келиб чиқиши.  «Олмалиқ КМК» АЖ да молибден саноат маҳсулоти  (МСМ) куюндисини ишлаб чиқаришда рений SIM 202 Purolite смоласида тутиб қолинади. Ишлаб чиқариш регламенти бўйича технологик эритмаларни органикадан тозалаш назарда тутилган.

Мақсад: рений сақловчи эритма маҳсулотларини уни озонлаш йўли билан органик қўшимчалардан тозалаш усулини ишлаб чиқиш.

Методология. Технологик эритмалар элемент таҳлил (Agilent 7500 IСP-MS), рентген-флуоренсцент (Rigaku NEXCGEDXRFAnalyzer), ИҚ-спектроскопик (PYE NiCAM и ИК-Фурье Nicolet iS50, ThermoScientific, 700-3600 см-1) усуллар билан назорат қилинди.

Илмий янгилиги. SIM 202 Purolite сорбентига зарар етказмаган ҳолда технологик эритмаларни органик қўшимчалардан тозалашда калий перманганат ўрнига озонлашнинг қўлланилиши мумкинлиги асосланган.

Олинган натижалар. Рений ионларини концентрлаш сорбцион эритмаларининг элемент таркиби, ИҚ- тавсифлари хақида маълумотлар олинган.

Калит сўзлар:озон,оксидланиш, органикқўшимчалар, рений, адсорбент SIM 202 Purolite.

Хусусиятлари:

- Re(VII) ионларини SIM 202 Purolite смоласида сорбциялаш;

- технологик эритмакомпонентларини озон билан оксидлаш.

Цитата келтириш:У. Р. Эрназаров, А. И. Асадов, С. Н. Расулова, В. П. Гуро, М. А. Ибрагимова, З. А. Набиева. Рений-сақловчи эритма махсулотларини органик қўшимчалардан озонлаш йўли билан тозалаш (1 қисм)// Ўзбекистон кимё журнали. -2023. -№5. -Б.10-15.

Қабул қилинди:24.11.2023;  Рухсат этилди:17.12.2023;  Нашр этилди: 26.12.2023

 

* * *

UDK 539.261+ 661.744.14

¹S. М. Muxammadiev, ^1,2S. S. Muradov, ²S. B. Rajabov, ³J. M. Ashurov, ^1,2Sh. Sh. Daminova

2-AMINO-1H-BENZIMIDAZOL 2-GIDROKSIBENZOATNING SINTEZI, KRISTAL TUZILISHI, HIRSHFELD SIRT VA BO'SHLIQ TAHLILI

¹Uzbekistan Japan Innovation Center of Youth”, Universitet koʻchasi 2B, Toshkent 100095, Oʻzbekiston, ²Mirzo Ulug‘bek nomidagi O‘zbekiston Milliy universiteti, Universitet ko‘chasi 4, Toshkent 100174, O‘zbekiston, ³O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Bioorganik kimyo instituti, ko‘ch. M. Ulug‘bek, 83, Toshkent 700125, O‘zbekiston salmonmuxammadiyev97@gmail.com

Referat.Muammoning kelib chiqishi. Birikmalar kristall tuzilishi haqidagi ma'lumotlar hozircha tuzilish va xossalar o'rtasidagi bog`liqliklar haqidi tushuncha bermaydi. Biroq, molekulalarni tavsiflashda Xirshfeld sirti va bo'shliq tahlilini o’z ichiga olgan  kristall kimyoviy tahlil usuli vaziyatni to'g'rilashga yordam beradi.

Maqsad. 2-amino-1H-benzimidazolium 2-gidroksibenzoat birikmasi misolida kristal tuzilishdagi molekulalararo o'zaro ta'sirlarni o'rganishda Xirshfeld yuzasi va bo'shliq tahlilini qo'llash imkoniyatini sinab ko'rish.

Metodologiya. Rentgen strukturaviy tahlil, Xirshfeld sirt tahlili, barmoq izlari diagrammasi, bo`shliqlar  tahlili

Ilmiy yangiligi. 2-aminobenzimidazol va gidroksibenzoy kislotadan hosil bo'lgan yangi birikma olingan va o’rganilgan.

Olingan natijalar. Molekulaning assimetrik birligida imidazol molekulasini qo'shni anionlarning kislorodlari bilan bog'laydigan simmetriyasi markazlashgan benzimidazoliy kationlari va salitsil anionlari mavjudligi ko’rsatilgan. Benzimidazol molekulasi tuzilishidagi N-H guruhlari gidroksibenzoat anioni karboksil guruhining kislorod atomlari bilan kuchli vodorod bog`larini hosil qiladi; strukturada eng muhim H∙∙∙H (46,7%) va H∙∙∙C/C∙∙∙H (19,6%), π–π stacking o'zaro ta'sirlari kuzatildi, bo'shliqlar hajmi 100.83 Å ni tashkil qiladi.

Kalit so‘zlar: 2-aminobenzimidazol, 2-gidroksibenzoat, kristal tuzilishi, Hirshfeld sirti, bo'shliq tahlili.

Xususiyatlari:

- 2-amino-1H-benzimidazol-2-gidroksibenzoatning sintez qilish usuli;

- 2-amino-1H-benzimidazol-2-gidroksibenzoat tuzilishi;

- Xirshfeld sirt tahlili.

Tsitata keltirish:S. М. Muxammadiev, S. S. Muradov, S. B. Rajabov, J. M. Ashurov, Sh. Sh. Daminova. 2-amino-1h-benzimidazol 2-gidroksibenzoatning sintezi, kristal tuzilishi, Hirshfeld sirt va bo'shliq tahlili// O’zbekiston kimyo jurnali. -2023. -№5. -B.16-24.

Qabul qilindi: 23.10.2023; Ruxsat etildu:24.11.2023;  Nashr etildi: 26.12.2023

 

* * *

УДК544.123

Ж. С. Шукуров

ЭРИТМАДАГИКАЛЬЦИЙВАМАГНИЙХЛОРИД, АММИАКЛИСУВКОМПОНЕНТЛАРИНИНГЎЗАРОТАЪСИРЛАШУВИНИЎРГАНИШ

ЎзР ФА Умумий ва ноорганик кимё институти, Е-mail:jamshidshukurov84@gmail.com

Реферат.Муаммонингкелибчиқиши.Кальций, магнийхлоридэритмасидантузларниажратишдакальций, магнийхлоридларниаммиакэритмасибиланўзаротаъсирлашувиполитермикусулдакенгҳароратваконцентрацияоралиғидаўрганилмаган.

Мақсад.CaCl₂∙2H₂O– [25%NH₃+75%H₂O] - H₂OваMgCl₂∙6H₂O– [25%NH₃+75%H₂O] - H₂Oполитермикэрувчанликсистемалариникенгҳароратваконцентрацияоралиғидаўрганиш.

Методологияси. Кузатув – политермикусулданфодаланилди, аммиакконцентрациясиКелдалусулида, хлоридионлариМорусулидааниқланди.

Илмийянгилиги. CaCl₂∙2H₂O– [25%NH₃+75%H₂O] - H₂OваMgCl₂∙6H₂O– [25%NH₃+75%H₂O] - H₂Oсистемалариникенгҳароратваконцентрацияоралиғидаполитермикэрувчанликдиаграммасиқурилди.

Олинганнатижалар.CaCl₂∙2H₂O– [25%NH₃+75%H₂O] - H₂Oсистемаси -49.7 дан 45.2oCҳарораторалиғидаолтитаичкикесмаларўтказиб, MgCl₂∙6H₂O– [25%NH₃+75%H₂O] - H₂Oсистемаси -36.0 дан 40.0oCҳарораторалиғидаеттитаичкикесмаларўтказибдиаграммасиқурилди. Музнинг, 12-сувлимагнийхлориднинг, 6-сувлимагнийхлориднингвамагнийгидрооксохлоридаммонийхлоридқўштузинингкристалланишмайдонларичегараларианиқланди.

Калит сўзлар: икки сувли кальций хлорид, олти сувли магний хлорид, эрувчанлик диаграммаси, кристалланиш ҳарорати.

Хусусиятлари:

- CaCl₂∙2H₂O– [25%NH₃+75%H₂O] - H₂Oсистемаси, эрувчанлик диаграммаси;

- MgCl₂∙6H₂O– [25%NH₃+75%H₂O] - H₂Oсистемаси, -36.0 дан 40.0°C ҳарорат оралиғида.

Цитата келтириш:Ж. С. Шукуров. Эритмадаги кальций ва магний хлорид, аммиакли сув компонентларининг ўзаро таъсирлашувини ўрганиш// Ўзбекистон кимё журнали. -2023. -№5. -Б.24-29.

Қабул қилинди:25.10.2023;  Рухсат этилди:22.11.2023;  Нашр этилди: 26.12.2023

 

* * *

УДК 669.712.2-669.76;  543.872

З. Б. Рахимджонов, А. И. Асадов, У. Н. Рузиев, С. Н. Расулова, В. П. Гуро, М. А. Ибрагимова

ОЛМАЛИҚ ТМК МОЛИБДЕН ИШЛАБ ЧИҚАРИШНИНГ ТЕХНОГЕН ХОМАШЁСИ

ЎзР ФА Умумий ва ноорганик кимё институти

Реферат.Муаммонинг келиб чиқиши.Аввалроқ, “Олмалиқ ТМК” АЖ НМ ва КК ИЧ ИИЧБ томонидан молибден ишлаб чиқаришда молибден концентратини нитрат кислота билан эритишдан фойдаланилган, кейинчалик куйдириш ва молибден саноат маҳсулотининг аммиак-сода билан оксидлаб эритмага ўтказиш билан алмаштирилган. Шунинг учун қайтарилмайдиган кеклар сақланадиган шлам сақлаш жойларида Мо, Re, Cu, Au мавжуд. Ушбу техноген хом ашёни ишлаб чиқаришга жалб қилиш, хом ашё базасини кенгайтиришдан ташқари, шлам учун эгаллаб олинган ерлар тоифаси муаммосини ҳал қилади.

Мақсад: молибден ишлаб чиқариши шламларини қайта ишлаш технологиясини яратиш.

Методология. Мо-сақлаган кекларни оксидлаб эритмага ўтказиш қурилмаси ишлатилган. Mo(VI), Аu(III), Cu(II)-ионларини Agilent 7500 IСP спектрометри ёрдамида таҳлил қилинди, Фаол хлор NaClO ГОСТ 18190-72 бўйича аниқланди.

Илмий янгилиги. Мо кекини содали ва гипохлоритли оксидлаб эритмага ўтказишда Mo(VI), Аu(III), Cu(II) бирикмаларининг ҳолати кўриб чиқилди.

Олинган натижалар. Мо кеклари компонентларининг кислотали ва ишқорий муҳитда сода ва гипохлорит  ионлари билан оксидлаб эритмага ўтказиш кинетикаси ўрганилди.

Калит сўзлар:  молибден, рений, мис, чиқиндилар, оксидлаб эритмага ўтказиш, ажратиб олиш.

Хусусиятлари:

- Mo(VI), Аu(III), Cu(II) бирикмаларининг кислотали ва ишқорий муҳитдаги ҳолати ўрганилди;

- Мо кекини оксидлаб эритмага ўтказиш параметрлари ҳисобланди;

-  техноген хом ашёни қайта ишлаш регламенти ишлаб чиқилди.

Цитата келтириш:З. Б. Рахимджонов, А. И. Асадов, У. Н. Рузиев, С. Н. Расулова, В. П. Гуро, М. А. Ибрагимова. Олмалиқ ТМК молибден ишлаб чиқаришнинг техноген хомашёси// Ўзбекистон кимё журнали. -2023. -№5. -Б.29-36.

Қабул қилинди:24.11.2023;  Рухсат этилди:07.12.2023;  Нашр этилди: 26.12.2023

 

* * *

 

ОРГАНИК КИМЁ

 

УДК 547.856.1.

Р. З. Худайкулова, Г. Н. Кудратов, И. С. Ортиков, К.К.Тургунов, Б. Ж. Элмурадов

2,4-ДИХЛОРО-6H-(БРОМ) ХИНАЗОЛИНЛАРНИ СИНТЕЗИ ВА НУКЛЕОФИЛ АЛМАШИНИШ  РЕАКЦИЯЛАРИ

ЎзР ФА Ўсимлик моддалари кимёси институти

Реферат.Муаммонинг келиб чиқиши. Маълумки би- ва трициклик хиназолин ҳосилалари дастлаб биологик фаоллиги юқори Peganium Harmala (исириқ) ўсимлигидан ажратиб олинган. 2,4-дихлорхиназолин асосидаги моддаларни синтез қилиш ва ўрганиш долзарбдир.

Ишнинг мақсади. 6-Н(бром)-хиназолин-2,4-дионлар асосида 6-Н(бром)-2,4-дихлор хиназолинларни, сувда эрувчан гидрохдоридли тузларни синтез қииш, уларнинг тузилишини физик-тадқиқот усуллари.

Методология. 6H(бром)хиназолин-2,4-дионларнинг хлорловчи агентлар (POCl₃+PCl₅) билан реакцияси натижасида иккиламчи циклик аминлар билан нуклеофил алмашиниш реакциялари учун моддалар олинди. Уларнинг тузилиши ИҚ ва ¹H ЯМР -спектроскопия  усуллари орқали исботланди.

Илмий янгилиги. Нуклеофил алмашиниш реакциялари натижасида янги хиназолин ҳосилалари, сувда эрувчан – гидрохдоридли тузлар синтез қилинди.

Олинган натижалар. Циклик иккиламчи аминлар: морфолин ва пиперидинлар билан нуклеофил алмашиниш реакциялари орқали 2,4-дихлор-6H(бром)хиназолинлар синтез қилинди.

Калит сўзлар: 2,4-дихлор-6H(бром)хиназолин, морфолин, 2,4-ди(пиперидин-1-ил)хиназолин, 4,4`-(6-бромхиназолин-2,4-диил)диморфолин, нуклеофил ўрин олиш реакциялари,

Хусусиятлари:

- атранил, 5-бромантранил кислоталар билан формамиднинг ҳалқаланиши;

- олинган хиназолин-2,4-дионни хлорлаш;

- 2,4-дихлор-6H(бром)хиназолинлар синтез қилинди;

- пиперидин ва морфолин билан нуклеофил алмашиниш реакцияси;

- сувда эрувчан хиназолин ҳосилаларининг тузлари.

Цитата келтириш:Р. З. Худайкулова, Г. Н. Кудратов, И. С. Ортиков, К.К.Тургунов, Б. Ж. Элмурадов. 2,4-дихлоро-6h-(бром) хиназолинларни синтези ва нуклеофил алмашиниш  реакциялари// Ўзбекистон кимё журнали. -2023. -№5. -Б.37-45.

Қабул қилинди:23.10.2023;  Рухсат этилди:24.11.2023;  Нашр этилди: 26.12.2023

 

* * *

UDK 547.326.6:661

M. L. Nurmanova, R. R. Mahkamov, A. E. Qurbanbayeva, F. R. Saidkulov, Sh. K. Samandarov

ALIFATIK UGLEVODOROD KISLOTALAR ASOSIDA OLINGAN YANGI SIRT FAOL MODDALARNING KOLLOID-KIMYOVIY XOSSALARI

ЎзР ФА Умумий ва ноорганик кимё институти, e-mail: nurmanova.mohira@gmail.com

Referat.Muammoning kelib chiqishi. Changni yo’qotishning asosiy usuli bu suv purkashdir, ammo suv tanqisligi davrida bu samarasiz va qimmat usul hisoblanadi. Yangi sirt-faol moddalarni yaratish changni bostirish muammosini hal etishda dolzarbdir. 

Ishning maqsadi. Mahalliy xom-ashyo asosida yog 'kislotalarining sulfo efirlari sintez qilish, ularning sirt faolligi va ko'piklanish qobiliyati o'rganish.

Metodologiya.рH-metr,  sirt taranglikni (σ) tenziometrda DCAT 9T (GmbH,Germany), SFM larning ko'pik hosil qilish qobiliyati va barqarorligiтш aniqlash usuli GOST 23409.26-78. 

Ilmiy yangilik. Yog’ kislotalarini spirt bilan eterifikatsiya qilib, efirni sulfurlab SFM sintez qilindi. SFM molekulasi uglevodorod zanjirining uzunligi ortishi bilan  ularning sirt faolligiga ta’sir qiladi.

Olingan natijalar. SFMning mitsella hosil qilish kritik konsentratsiyasi 0.25% dan 1.25% gacha. Ko'pik hosil qilish qobiliyati sirt faolligi bilan o’zaro bog’liq.

Kalit so’zlar: sirt faol modda, sirt taranglik, ko’pik hosil qilish qobiliyati, ko’pik, chang bostirish qobiliyati.

Xususiyatlari:

- SFM va tabiiy polimerlar tuproq yuzasida namlikni ushlab turadi;

- kompozitsiyalar tuproq yuzasida mustahkam elastic plyenka hosil qiladi.

Tsitata keltirish:M. L. Nurmanova, R. R. Mahkamov, A. E. Qurbanbayeva, F. R. Saidkulov, Sh. K. Samandarov. Alifatik uglevodorod kislotalar asosida olingan yangi sirt faol moddalarning kolloid-kimyoviy xossalari// O’zbekiston kimyo jurnali. -2023. -№5. -B.46-51.

Qabul qilindi: 20.10.2023; Ruxsat etildu: 20.11.2023;  Nashr etildi: 26.12.2023

 

* * *

UDK 665.7.038+620.197

S. А. Berdiyev

TARKIBIDA KISLOROD SAQLAGAN ORGANIK EFIRLAR ASOSIDAGI SINERGIK XUSUSIYATLI KOMPOZITLARNING OKTAN SONIGA TA’SIRINI TADQIQ ETISH

Тошкент кимё-технология илмий-текшириш институт, Тошкент, Ўзбекистан,ОРЦИД: 0009-0005-1516-2840, sanjarberdiev75@gmail.com

Referat.Muammoningkelibchiqishi.Dunyodasanoatlashish, yuqoriiqtisodiyo‘sish, zamonaviytransporttexnologiyalaritizimlarivaenergetikasohasiningrivojlanishisabablienergiyagabo‘lganehtiyojsezilarlidarajadaoshishigaqaramay, neftyokiqazibolinadiganyoqilg‘ilarningcheklanganzaxiralarihisobigaulardanfoydalanishumumiyehtiyojning 26-27% nitashkilqiladi. Shuninguchun, yoqilg‘isifatiningqat’iystandarttalablarigajavobberishi, sifatliyoqilg‘iolishdamodifikatorlardanfoydalanishbenzinvadizelyoqilg‘isiniishlabchiqarishdamuhimahamiyatgaega.

Ishningmaqsadi.Benzinvadizelyoqilg‘ilariningmexanikxossalarniyaxshilaydiganko‘pfunksionalqo‘shimchalarolishtexnologiyasiniishlabchiqishdaniborat.

Metodologiya. Tadqiqotning predmetimetall va azot tutgan birikmalar asosida ko‘p funksionalli modifikatorlar olish jarayonining optimal sharoitlarini o‘rganish, benzinning oktan sonini oshiruvchi modifikatorlar olish, metall saqlagan antidetonatorlar olish texnologiyasini ishlab chiqishdan iborat.

Ilmiy yangiligi. Neft yoqilg‘ilarni oktan sonini oshiruvchi qo‘shimchalar sifatida tarkibida kislorod bo‘lgan E-1, E-2 va E-3 markali organik efirlarni to‘g‘ridan-to‘g‘ri haydalgan benzin fraksiyasini anologlarga nisbatan oktan soniga ta’sir OSM usulda 0.4-1.82 birlikga, OST usulda 0.7-2.5 birlikga yaxshilangan hamda reformat namunadagi benzin fraksiyasini oktan soniga ta’sir OST usulda 0.2-1.3 birlikga, OSM usulda 0.1-1.1 birlikga yaxshilangan;

Olingan natijalar. Olingan dastlabki natijalarga ko‘ra taklif etilayotgan oktan soniga samarali ta’sir etuvchi modifikatorlar analoglarga nisbatan oktan sonining ortishi yaxshilangani ushbu modifikatorlarni neft yoqilg‘ilarning xususiyatlarga sinergik ta’sir etuvchi oktan sonini oshiruvchi prisadkalar sifatida qo‘llash imkonini beradi.

Kalit so‘zlar: organik modifikator, kompozit, kislorod saqlagan organik efirlar, analog, oktan soni, konsentratsiya.

Xususiyatlari:

-  tarkibida metall saqlagan organik birikmalar olish texnologiyasi ishlab chiqilgan;

-  antidetonator xossasiga ega bo‘lgan modifikatorlar;

-  olingan modifikatorlar yoqilg‘ilarning oktan sonini oshiradi;

-  korroziyaga qarshi yuqori samaradorlikka ega bo‘lgan kompozitsion materiallar;

-  kompozitsion materiallarning fizik-kimyoviy xossalari.

Tsitata keltirish:S. А. Berdiyev. Tarkibida kislorod saqlagan organik efirlar asosidagi sinergik xususiyatli kompozitlarning oktan soniga ta’sirini tadqiq etish// O’zbekiston kimyo jurnali. -2023. -№5. -B.52-58.

Qabul qilindi: 20.12.2023; Ruxsat etildu: 25.12.2023;  Nashr etildi: 26.12.2023

 

* * *

UDK 665.7.038+620.197

S. А. Berdiyev, А. Т. Djalilov

NEFT MOYLARIDA ERISH XUSUSIYATIGA EGA TARKIBIDA AZOT VA OLTINGUGURT BO‘LGAN OLIGOMER QO‘SHIMCHALARNING SAMARADORLIGINI TADQIQ ETISH

Тошкент кимё-технология илмий-текшириш институт, Тошкент, Ўзбекистан,ОРЦИД: 0009-0005-1516-2840, sanjarberdiev75@gmail.com

Referat.Muammoningkelibchiqishi.Yoqilg‘isifatinioshirishdadunyomiqyosidaazotvaoltingugurtbo‘lganorganikbirikmalarvaularningkompozitsionaralashmalarigaasoslanganqo‘shimchalardanfoydalaniladi. Shuninguchun, hozirgivaqtdaneftmahsulotlariekspluatatsionxossalarigata’siretuvchikompozitlarolishningsamaraliusullariniishlabchiqishgayo‘naltirilganilmiy-tadqiqotishlarigakattae’tiborqaratilmoqda.

Maqsad. Neftmoylaridaeriydigan, tarkibidaazotvaoltingugurtbo‘lganoligomerqo‘shimchalarnikorroziyadanhimoyalashdarajasinitadqiqetish.

Metodologiya.Tadqiqotusullarisifatidazamonaviykrioskopiktahlil, IQ-spektroskopiya, elementtahlili, ultrabinafshaspektroskopiya, termiktahlil (DTA, TGA - derivatogramma) usullari, oktansoninianiqlashningmotorli (OSM) vatadqiqot (OST) usullaridanfoydalanilgan.

Ilmiy yangiligi. NS-1 va NS-2 markadagi oligomer qo‘shimchalar qo‘shilgan dizel yoqilg‘ilar metall yuzasida hosil bo‘lgan yemirilishlar diametri 460 mkm dan kamayganligi aniqlanib, 0,3% miqdorda qo‘shilgan namunalar NS-1 markadagi 305 mkm diametrga va NS-2 markadagi oligomer qo‘shimchasida esa 280 mkm diametrga samaradorligini oshirishga erishilgan.

Olingan natijalar. Тarkibida azot va oltingugurt bo‘lgan sintez qilingan NS-1 va NS-2 markadagi oligomer qo‘shimchalarni korroziya ingibitori sifatida qo‘llanilganda И-20A markadagi industrial moy namunasida korroziyadan himoyalash darajasini 93,2% gacha yaxshilanishi va moylarda korroziyadan himoyalash darajasi zamonaviy talablarini ta’minlashi ko’rsatildi.

Kalit so‘zlar: oligomer qo‘shimchalar, qovushqoqlik, korroziya tezligi, oquvchanlik, ingibitor, И-20A markadagi industrial moy.

Xususiyatlari:

-  tarkibida azot va oltingugurt bo‘lgan NS-1 markadagi oligomer qo‘shimchalarni korroziyadan himoyalash darajasi;

-  aralashmalarning korroziyadan himoyalanish qobiliyati gravimetrik usul yordamida o‘rganildi;

-  NS-1 markadagi korroziya ingibitorining 5-20% foizli I-20A moyi bilan hosil qilgan aralashmasi;

-  korroziyadan himoyalash darajasi 92,3% ni tashkil etkanligi aniqlandi.

Tsitata keltirish:S. А. Berdiyev, А. Т. Djalilov. Neft moylarida erish xususiyatiga ega tarkibida azot va oltingugurt bo‘lgan oligomer qo‘shimchalarning samaradorligini tadqiq etish  // O’zbekiston kimyo jurnali. -2023. -№4. -B.58-64.

Qabul qilindi: 20.12.2023; Ruxsat etildu: 25.12.2023;  Nashr etildi: 26.12.2023

 

* * *