O'zbekiston Kimyo Jurnali

Нашрнинг 1 сони

НООРГАНИК КИМЁ

 

УДК 666.942

G. J. Orazimbetova, M. I. Iskandarova

QORAQALPOGISTONNING YANGI KONLARI XOMASHYO MATERIALLARI ASOSIDA YUQORI KREMNEZEM MODULLI KLINKERNI SINTEZ VA TADQIQ QILISH

O’zR FA Umumiy va noorganic kimyo instituti

Referat. Muammoning kelib chiqishi.  Qoraqalpog’iston Respublikasi hududida o’tkazilgan katta hajmdagi qazish va geologic qidirish ishlari natijasida katta zahirasi aniq bo’lgan materiallar, foydali qazilmalarning tarqalish qonuniyatlari va geologic tuzilishini rasshifrovka qilish natijasini berdi. Ushbu ish qazilmalarni xalq xo’jaligida samarali foydalanish, jumladan cement ishlab chiqarish muammosiga va ishlab chiqishni ilmiy asoslashga bag’ishlangan.

Ishning maqsadi:  Tadqiqotning maqsadi Qoraqalpog’istonning  ohak tosh+loy+barhan qum+titanmagnettli temir tarkibli jins va ohak tosh+loy+barhan qum+titanmagnetitli temir tarkibli cho’kindi nomoyondasidan tashkil topgan to’rt komponentli hom ashyo aralashmasidan olingan klinkerning optimal xomashyo aralashmalar tarkibi va kimyoviy-tehnologik parametrlarini yaratish va  GOST 10198-85 "Portlandcement va shlakoportlandcement. Tehnik shartlar" talablariga jabov beradigan yuqori sifatli portlandcement olish. 

Metodologiya: Tadqiqot o’tkazishda quyidagi usullardan foydalanildi: kimyoviy analiz, quydirish uchun hisoblangan hom ashyo aralashmasi "Cement zavodini tehnolgik loyihalashtirish vedimostlik miyori" mahsus dasturiga asosan,   TK  0.89 dan 0.92. klinkerdagi CaOerkin etil-glicerat usuli yordamida aniqlandi. Klinkerning klinker.

 Ilmiy yangiligi: Ishda birinchi marotaba Qoraqalpog’istonning ohak tosh+loy+barhan qum+titanmagnettli temir tarkibli jins va ohak tosh+loy+barhan qum+titanmagnetitli temir tarkibli cho’kindi nomoyondasidan tashkil topgan to’rt komponentli hom ashyo aralashmasidan kondicion portlandcement klinkerini olish imkoniyati tasdiqlangan. Hom ashyo aralashmasiga Na2SiF6  qo’shilganda klinker hosil bo’ish jarayoni past  haroratda o’tishi  va markasi 300-500ga teng cementga qo’yiladigan  meyoriy hujjat talablariga jabov beradi.

Olingan natija: Tajribaviy tadqiqot natijhasida ohak tosh+loy+barhan qum+titanmagnettli temir tarkibli jins va ohak tosh+loy+barhan qum+titanmagnettli temir tarkibli cho’kindi nomoyondasidan tashkil topgan to’rt komponentli yuqori kremnezemli klinkerni olish tehnologiyasi ishlab chiqildi.

Kalit so’zlar: ohak tosh, barhan qum,  loy, titanmagnetitli temir tarkibli jins, cho’kindi, kuydirish, klinker, cement.

Xususiyatlari:

* To’rt komponentli hom ashyo aralashmasidan  klinker sintez qilish;

* Klinkerning hisoblangan va haqiyqiy kimyoviy tarkibini optimallashtirish;

* Yangi hom ashyo aralashmasining optimal moddalar tarkibini saralash;

* Qoraqalpog’iston hom ashyo aralashmasi klinkerining  mikrostrukturasi tadqiq qilindi.

Tsitata keltirish: G. J. Orazimbetova, M. I. Iskandarova. Qoraqalpog’istonning yangi konlari xomashyo materiallari asosida yuqori kremnezem modulli klinkerni sintez va tadqiq qilish // O’zbekiston kimyo jurnali. -2018. -№1. -B.3-9.

Qabul qilindi: 11.12.2017; Ruxsat berildi: 22. 02.2018; Nashr etildi: 27.02.2018

 

* * *

УДК: 541.64.678

1А. Т. Джалилов, Х. Х. Тураев, 2Ш. И. Маматкулов, Ф. Б. Эшкурбонов, Ш. А. Касимов, М. Б. Эшкурбонова

КОМПЛЕКС ҲОСИЛ ҚИЛУВЧИ ИОНИТЛАР МОРФОЛОГИЯСИ ВА ОПТИК ХОССАЛАРИНИНГ ТАДҚИҚОТИ

1ДУК Тошкент кимё технология илмий-тадқиқот институти, Тошкент ш., Ӳзбекистон

2ДК Юқори технологиялар ўқув-тажриба маркази, Тошкент ш., Ӳзбекистон

Термиз давлат университети, Термез ш., Ӳзбекистон

 

Реферат. Муаммонинг келиб чиқиши. Ҳозирги вақтда синтетик ионалмашинувчи полимерларни қўллаш кундан-кунга ошиб бормоқда, улар табиатни муҳофаза қилиш ва маҳсулотни чиқиндисиз қайта ишлаш технологик жараёнини яратишда кенг қўлланилмоқда. Шунингдек, ионитларнинг сорбцияланувчи металл ионлари билан сорбция жараёнида комплекс ҳосил қилишини ўрганиш ноорганик ва аналитик кимёнинг долзарб вазифаларидан бири ҳисобланади.

Ушбу ишнинг мақсади – янги ДГТ+ГИПАН асосида олинган полимер комплекс ҳосил қилувчи ионит ва унинг кобальт билан комплексининг морфологияси ва оптик хоссаларини тадқиқ қилишдан иборат.

Методология. ИК-спектроскоп ва сканерловчи электрон микроскоп ёрдамида олинган тўрсимон ионитнинг кобальт билан комплекс бирикмаси тузилиши ва хоссаларини тадқиқ қилиш.

Илмий янгилиги. Диглицидилтиокарбамид асосидаги комплекс ҳосил қилувчи ионитнинг морфологияси ва оптик хоссалари тадқиқ натижалари, унинг кобальт билан комплекс ҳосил қилишидан далолат беради.  Кобальт комплексининг концентрацияси ошиши, ионитнинг морфологиясини ўзгартиради, намуна сиртининг ўзгариши элемент тузилишини ҳам ўзгартириши аниқланди. Со2+ ионларининг таркибининг ошиши, композициянинг элемент тузилиши парчаланишига олиб келиши кўрсатилган. 

Олинган натижалар. EDAX қурилмаси натижаларининг кўрсатишича ионитнинг элемент таркиби асосан углерод, кислород, азот, олтингугурт, хлор, натрий ва кобальтдан иборат эканлиги топилди. 1320, 1121см-1 соҳадаги ютилиш чизиғининг биргаликдаги заифлашиши СООNa гуруҳи боғланишни кўрсатади. ИҚ-спектр анализ натижаларининг кўрсатишича 479 см-1 ютилиш чизиғи ν Co-О комплексига айланишини тасдиқлайди. Карбоксил гуруҳнинг ютилиш чизиқлари, бундан ташқари  С=О ва C=S боғларнинг валент тебранишлари 1655, 1541, 1448см-1 соҳаларга тегишли. Бу корбоксил гуруҳидаги  протоннинг кобальт ионига алмашиниши билан СОО гуруҳининг қолиши ва ИҚ-спектрлардаги 1655, 1448, 1397 см-1 ва 1320 см-1 карбоксилат ионларига хос ассиметрик ва симметрик валент тебранишларга тегишли кобальт ионлари ютилиш чизиқларининг кучайиши билан боғлиқ. EDAX элемент таҳлили натижалари кобальтнинг миқдори 4,3 ва 0,2 % лигини кӳрсатди.

Калит сўзлар: комплекс ҳосил қилиш, кобальт иони, ионит, микроструктуралар, таркиб, ИК – спектроскоп, қобилият, натижалар, EDAX қурилма, эгри чизиқ.

Хусусиятлари.

* Синтез қилинган ионитнинг кобалть металл иони билан  комплекс ҳосил қилиши ўрганилди.

* EDAX элемент таҳлили натижалари кобальтнинг миқдори 4,3 ва 0,2 % лигини кӳрсатди

Цитата келтириш: А. Т. Джалилов, Х. Х. Тураев, Ш. И. Маматкулов, Ф. Б. Эшкурбонов, Ш. А. Касимов, М.Б. Эшкурбонова. Комплекс ҳосил қилувчи ионитлар морфологияси ва оптик хоссаларининг тадқиқоти // Ӳзбекистон кимё журнали. -2018. -№1. -Б.10-15.

Қабул қилинди: 14.12.2017; Рухсат берилди: 22.01.2018  Нашр этилди: 27.02.2018

 

* * *

УДК 669.213.6:669.053.4

С. Н. Расулова, В. П. Гуро, М. А. Ибрагимова, Е. Т. Сафаров

СУЛЬФИД РУДАСИ ЮЗАСИНИНГ ОКСИДЛАНИШИ ВА ПАССИВЛАНИШИ

ЎзР ФА Умумий ва ноорганик кимё институти, Тошкент, Ӳзбекистон, E-mail: vpguro@rambker/ru

Реферат. Муаммонинг келиб чиқиши. Ӳзбекистон кон-металлургия саноати хом-ашёси жаҳондаги каби сульфидлидир. Унга қӳйиладиган экологик талабнинг кучайиши - пирометаллургиядан тамоман воз кечишдир. Бу рудаларни эритиш кинетикаси шунингдек металл ионлари лигандларининг табиатига боғлиқ. Улар хлорид, бромид, йодид, фторид, тиомочевина, тиосульфат муҳитида, хлор, кислород, нитрат кислотаси ва О2, озон, марганец (IV), темир (III), гипохлорит оксидловчилар билан парчаланади. Дисперсиянинг оксидланиш-қайтарилиш потенциали термодинамикани тавсифлайди, оксидланиш кинетикасини эмас.

Ишнинг мақсади: гипохлорит ва озон/кислород + HNO3 жуфтлиги оксидловчилар мисолида қаттиқ сульфид рудаларининг эриш кинетикасини кӳриб чиқиш.

Методология. Кокпатас руда ва концентратлари намуналари ва  халькопирит тадқиқ қилинди. ОҚП ЭВ-74 рН метрда ӳлчанди. Элемент таҳлили - КФК-2, ICP-MS ускунасида; электрокинетикаси – айланувчи диск электродли ПИ-50-1 потенциостатида ӳрганилди.

Илмий янгилиги. Эриш жараёнининг асосий босқичи сифатида олтингугурт панжараси остидан қаттиқ фазадан суюқ фазага темир ва миснинг диффузиияси ҳисобига борадиган сульфид минералларининг эриш модели таклиф этилди.

Олинган натижалар. 1) Кокпатас сульфид рудасининг гипохлорит ва (HNO3+O3) эритмаларидаги; 2) гидрометаллургик ва электрокимёвий усуллар билан ишланган халкопирит – дисперсияларининг вақт бӳйича эриш тезликлари ва ОҚП ӳлчанган.

Калит сӳзлар: сульфид рудалари, сульфидларнинг оксидланиши, эритиш, редокс-потенциал, минералларнинг эриш кинетикаси.

Хусусиятлари:

* Сульфид минералларининг эриш модели таклиф этилган;

* Халькопиритда электрокинетик ӳлчашлар ӳтказилди;

* S-панжарасидан металл ионларининг диффузияси коэффициенти ҳисобланган.

Цитата келтириш: С. Н. Расулова, В. П. Гуро, М. А. Ибрагимова, Е. Т. Сафаров. Сульфид рудаси юзасининг оксидланиши ва пассивланиши  // Ӳзбекистон кимё журнали. -2018. -№1. -Б.15-21.

Қабул қилинди: 28.12.2017; Рухсат берилди: 28.01.2018  Нашр этилди: 27.02.2018

 

* * *

УДК 631.85.661

Н. Ё. Жураев, Ш. С. Намазов, А. А. Маматалиев, А. Р. Сейтназаров

АММОНИЙ НИТРАТИ СУЮҚЛАНМАСИ ВА ОҲАК АСОСИДАГИ ОҲАКЛИ-АММИАКЛИ СЕЛИТРА

ӲзР ФА УНКИ, Мирзо Улуғбек кӳч.,77-a, 700170, Тошкент, Тел: (99871) 262-56-60

Реферат. Муаммонинг келиб чиқиши. Илмий-техник адабиётларда ноорганик материаллар қўшиш йўли билан ҳам ёпишқоқлиги бўлмаган, ҳам термик барқарорлашган аммиакли селитра (АС) олиш бўйича ишлар кенг ёритилган. Жаҳонда АС нинг ёпишқоқлигини бартараф этиш муаммоси ҳар хил қўшимчалар – доломит, оҳак, бентонит, каустик магнезит, ортобор кислотаси, диаммонийфосфат ва аммоний сульфати аралашмасидан иборат бўлган фосфат-сульфат-боратларни қўллаш орқали ечилган. Ҳозирги кунда АС асосида портловчилик хавфи бўлмаган ўғитлар олиш учун карбонатли бирикмалар (оҳак, бўр, доломит ва бошқа карбонатли минераллар) ишлатилмоқда. Европа ва Россияда АС суюқланмасига доломит ёки оҳакни киритиш йўли билан оҳакли-аммиакли селитра (ОАС) ишлаб чиқариш йўлга қўйилган. Ўзбекистон учун АС нинг истеъмолга доир хоссаларини яхшилаш, экспорт салоҳиятини ошириш ва тайёр маҳсулот таннархини пасайтириш нуқтаи назаридан ОАС олиш долзарб ҳисобланади. Бу борада маҳаллий хом ашё – оҳак истиқболли қўшимча ҳисобланади.

Ишнинг мақсади. NH4NO3 суюқланмаси ва Жамансай ва Кармана конлари оҳаклари (СаСО3) асосида донадорланган ОАС олиш жараёнини ўрганиш.

Методология. NH4NO3 суюқланмасига майдаланган оҳакни киритиш, сўнгра нитратли-карбонатли аралашмаларни сепиш усулида донадорлаш, ундан ташқари маҳсулотнинг таркиб ва хоссаларини маълум таҳлил усулларида аниқлаш.

Илмий янгилиги. NH4NO3 суюқланмасига СаСО3 қўшимчасини 100 : 5 дан 100 : 80 гача оғирлик нисбатда қўллаш стандарт селитрага нисбатан АС доналар мустаҳкамлигини 1.5-5.3 баробар ошириши ва уларнинг сувда эриш тезлигини 2 баробар камайтириши аниқланган.

Олинган натижалар. ОАС намуналарини олиш учун NH4NO3 : СаСО3 оғирлик нисбати 100 : 5 дан 100 : 80 гача оралиқда ўзгартирилди. Нитратли-карбонатли суюқланмани донадорлаш учун сепиш усули қўлланилди. Янги турдаги ўғитларнинг таркиб ва хоссалари ўрганилган. NH4NO3 : СаСО3 = 100 : 25 нисбатда маҳсулот 28.02% N, 10.85% СаО тутади ва доналар мустаҳкамлиги 5.30 МПа эга бўлиб, у тоза АС доналар мустаҳкамлигини (1.32 МПа) анча ошириб беради. Тоза АС доналар сувда тўлиқ эриш вақти 44.6 сонияни ташкил этади. Оҳак улушининг NH4NO3 : CaCO3 = 100 : 80 (Кармана кони учун) гача оширилиши билан ОАС доналарини тўлиқ эриш вақти узлуксиз ортади ва 92.7 сонияга етади.

Калит сўзлар: суюқланма, оҳак, оҳакли-аммиакли селитра.

Хусусиятлар:

* Оҳакли-аммиакли селитра доналари олинган;

* Селитра суюқланмасига оҳак суюқланмасини сепиш йўли билан киритилди;

* Уларнинг таркиб ва хоссалари аниқланган.

Цитата келтириш: Н. Ё. Жураев, Ш. С. Намазов, А. А. Маматалиев, А. Р. Сейтназаров. Аммоний нитрати суюқланмаси ва оҳак асосида оҳакли-аммиакли селитра // Ӳзбекистон кимё журнали. -2018. -№1. -Б.21-28.

Қабул қилинди: 23.02.2017; Рухсат берилди: 26.02.2018  Нашр этилди: 27.02.2018

 

* * *

УДК 631.842.4

У. М. Турдиалиев

АММИАКЛИ СЕЛИТРА ВА УНИНГ СИФАТИНИ ОШИРИШ ЙЎЛЛАРИ

ӲзР ФА УНКИ, Мирзо Улуғбек кӳч.,77-a, 700170, Тошкент, Тел: (99871) 262-56-60

Реферат. Муаммонинг келиб чиқиши. Аммиакли селитра (АС) дунёда энг кенг тарқалган ва самарали азотли ўғит ҳисобланади. Аммо у ўзига хос иккита жиддий камчиликга эгадир – бу сақлашдаги ёпишқоқлиги ва юқори портловчилик ҳавфидир. Унинг ёпишқоқлигини бартараф этиш учун: эркин сувни боғловчи, полиморф ўзгаришлар жараёнига таъсир этувчи, кристалланиш марказларини ҳосил қилувчи ва доналар юзасини пуркаловчи ҳар хил қўшимчалар қўлланилади. Унинг портловчилик потенциал ҳавфини камайтириш учун эса: табиий ва техноген келиб чиқишдаги карбонатли бирикмалар, калийли моддалар, аммоний фосфат ва сульфатлари, фойдали иш бажармайдиган турли балласт моддалар (гипс, фосфогипс, бентонит ва бошқалар) қўлланилади. Бу жиҳатдан Ўзбекистонда захираси етарлича катта бўлган бентонит гиллари энг истиқболли қўшимча сифатида хизмат қилиши мумкин. Шу сабабли, аммоний нитрати ва Ўзбекистон бентонитлари базасида ҳам ёпишқоқлиги бўлмаган, ҳам термик барқарор АС олишнинг соддалаштирилган технологиясини ишлаб чиқиш буйича систематик тадқиқотларни ўтказиш долзарб вазифалардан ҳисобланади. Адабиётларда селитра суюқланмасига уни донадорлаштиришдан олдин бентонит гилларини тўғридан-тўғри киритиш бўйича маълумотлар йўқ.

Ишнинг мақсади. АС ишлаб чиқаришида унинг сифатини яхшилаш, энг асосийси, ёпишқоқлигини ва портловчилик ҳавфини камайтириш учун қўлланилаётган ва қўллашга тавсия қилинаётган ҳар хил қўшимчаларни таҳлил қилиш ҳисобланади. Мазкур шарҳнинг мақсади ҳар хил махсус мақолалар ва патентларга оид материалларда АС нинг салбий хоссаларини бартараф этиш буйича чоп этилган маълумотларни умумийлаштиришдан иборат.

Методология. АС ёпишқоқлиги ва портловчилик ҳавфини бартараф этувчи кўплаган қўшимчалардан мақбулини танлаш. Селитрадаги азот миқдорини ҳар хил ноорганик қўшимчалар билан 34.5 дан 26-28% гача камайтирганда унинг портловчилик ҳавфи пасайиши ҳақида маълум бўлган далилга асосланган ҳолда, Ўзбекистон бентонит гиллари бундай қўшимча сифатида хизмат қилиши мумкин. Аммоний нитрати суюқланмасига бентонит кукунини тўғридан-тўғри киритиш, бентонитли-нитратли суюқланмани донадорлаш минораларида сепиш усулида донадорлаш тавися этилади.

Илмий янгилиги. Бентонит қўшилган селитра суюқланмасини совитишда тоза АС дан фарқли улароқ III фазанинг йўқлиги ва тўғридан-тўғри IVII га полиморф ўтиши борлиги ҳароратнинг ўзгаришида (25-55С) доналар бузилмасдан АС нинг барқарор қолиши аниқланди, бу эса маҳсулотни сақлаш ва ташишда жуда муҳимдир.Бентонит қўшимчаси аммоний нитрати кристаллик тузилишини зичлаштириш ҳисобига унинг структура бузилиш ҳароратини оширган ҳолда, АС нинг парчаланишини секинлаштирувчи сифатида таъсир кўрсатади. Бентонит гили аммоний нитратига ижобий буферли таъсир кўрсатади ва рН кўрсаткичини барқарорлаштиради.

Олинган натижалар. АС сифатини яхшилайдиган у ёки бу қўшимчаларнинг кучли ва заиф тарафлари таҳлил этилган. Арзонлиги жиҳатидан бентонитлар истиқболли қўшимчалар бўлиши мумкин. Улар тупроқ унумдорлиги ва қишлоқ хўжалик экинлари ҳосилдорлигини оширадиган агрономик рудаларга таъллуқлидир.

Калит сўзлар: аммиакли селитра, ёпишқоқлик, портловчилик ҳавфи, ҳар хил ноорганик қўшимчалар, бентонит гили.

Хусусиятлари: Тақдим этилган шарҳ ҳар хил ноорганик қўшимчалар билан ҳам ёпишқоқлиги бўлмаган, ҳам термик барқарор АС технологиясини ишлаб чиқиш муаммолари бўйича келтирилган адабиёт маълумотларини таҳлил қилиш ҳисобланади, бу эса Ўзбекистонда захираси етарлича катта бўлган бентонит гилларини қўллаш мумкинлигини олдиндан аниқлаш имконини беради.

Цитата келтириш: У. М. Турдиалиев. Аммиакли селитра ва унинг сифатини ошириш йўллари // Ӳзбекистон кимё журнали. -2018. -№1. -Б.28-41.

Қабул қилинди: 20.02.2017; Рухсат берилди: 26.02.2018  Нашр этилди: 27.02.2018

 

* * *

УДК 66.097.3 (088.8)

В. П. Гуро, А. Т. Дадаходжаев, М. А. Ибрагимова, Ф. Н. Фузайлова

АЦЕТАЛЬДЕГИД СИНТЕЗИ КАДМИЙ-КАЛЬЦИЙ-ФОСФАТ КАТАЛИЗАТОРИНИ ОЛИШ

ЎзР ФА Умумий ва ноорганик кимё институти, Тошкент, Ӳзбекистон, E-mail: vpguro@rambker/ru

Реферат. Муаммонинг келиб чиқиши. АИЧИИ (РФ) да ТУ 113-03-00209510-108-2006 асосида ишлаб чиқарилган ККФ-Н катализатори «NAVOIYAZOT» АЖ да 340-350°С ҳароратда ва 0,2-5-0,7 атм. босим остида ацетальдегид ишлаб чиқаришда фойдаланилади. ККФ нинг фойдаланиш муддати кӳп эмас: хар 3-6 ойда уни қайта алмаштириш, бунинг учун янги ККФ сотиб олиш талаб қилинади. Бироқ уни маҳаллий хом-ашё ёки ишлатилган ККФ катализаторидан ишлаб чиқаришни йӳлга қӳйиш мумкин, бунинг учун мос технологияни яратиш талаб қилинади.

Ишнинг мақсади: ККФ катализаторини мақбул синтез қилиш йӳлини асосли танлаш, «Навоиазот» АЖ да лаборатория саноат-синови учун намуналарни тайёрлаш, жараённинг технологик картасини яратиш.

Методология. Кадмий оксидининг масса миқдори ТУ 113-03-00209510-108-2006 бӳйича аниқланади. ККФ синтези учун катализатор массасини муҳит pH (6,8-7,1) бӳлганда кадмий кальций тузларини фосфат ионлари иштирокида чӳктириш усулидан фойдаланилди. Лаборатория термостати, рН-метр ЭВ-74 дан фойдаланилди.

Илмий янгилиги. ККФ синтези жараёнининг технологик параметрлари ишлаб чиқилди, эритмалар концентрацияси, g/dm3: Cd(NО3)2, CdO га ҳисоблаганда 22,8; Ca(NО3)2, CaO га ҳисоблаганда 103,6; ортофосфат кислотаси - 25%; аммиак суви - 10 %. ККФ ни чӳктиришни муҳит рН 6,8-7,1 бӳлганда; 90 дақиқа давомида олиб борилади; чӳкмани ювиш - NO3- ионлари йӳқолгунча, қуритиш - 100-110 °С ҳароратда; майдалаш, графит билан аралаштириш (2 %) ва таблетка ҳолига келтириш.

Олинган натижалар. Лаборатория шароитида ацителен-буғ аралашмасидан ацетальдегидни синтез қилиш учун ишлаб чиқилган технологик схема бӳйича ККФ катализатори намуналари олинди, уларнинг каталитик фаоллигини аниқлаш учун «Навоиазот» АЖ га юборилди. Жараённинг технологик картаси яратилди, ишлаш тартиби – даврий. Ишлаб чиқарилган маҳсулотнинг тавсифлари берилди.

Калит сӳзлар: ацетальдегид ишлаб чиқариш, катализатор, кадмий-кальций-фосфат массаси; каталитик фаолликни текшириш.

Хусусиятлари:

* ККФ-Н синтез жараёнининг технологик картаси ишлаб чиқилди;

* Технологик карта бӳйича ККФ катализатори намуналари олинди;

* Синтез қилинган ККФ катализатори намуналари текшириш учун юборилди.

Цитата келтириш: В. П. Гуро, А. Т. Дадаходжаев, М. А. Ибрагимова, Ф. Н. Фузайлова. Ацетальдегид синтези кадмий-кальций-фосфат катализаторини олиш  // Ӳзбекистон кимё журнали. -2018. -№1. -Б.41-46.

Қабул қилинди: 23.01.2018; Рухсат берилди: 26.02.2018  Нашр этилди: 27.02.2018

 

* * *

ОРГАНИК КИМЁ

 

УДК 544.344.016

О. Р. Ахмедов, Ш. А. Шомуротов, А. С. Тўраев, Х. С. Талипова

ГУАНИДИН ЦЕЛЛЮЛОЗАНИ ТАДҚИҚ ҚИЛИШНИНГ ФИЗИК-КИМЁВИЙ УСУЛЛАРИ

1ЎзР ФА Биоорганик кимё институти,  М. Улуғбек кўч. 83, Тошкентшаҳри  100125,e-mail: ibchem@uzsci.net

2Тошкент кимё-технология институти

Реферат. Муаммонинг келиб чиқиши. Катион полиэлектролитларнинг юқори амалий аҳамияти уларни струкутурасини, молекуляр параметрларини ва физик-кимёвий ҳусусиятларини ўрганишни талаб этади. Катион полимерларни, молекуляр массаси, термик барқарорлиги, эрувчанлиги ва рКа қиймати муҳим характеристикалар бўлиб, нафақат уларни турли саноатдаги амалий аҳамиятини белгилайди, балки керакли биологик фаоллик билан ҳам таъминлайди.

Ишнинг мақсади.Физик-кимёвий таҳлил усуллари ёрдамида гуанидин тутган целлюлоза ҳосилаларини надмолекуляр структурасиини, термик барқарорлигини, молекуляр параметрларини ва рКа қийматини аниқлаш.

Методология. Намуналарнинг надмолекуляр структураси рентген тузилиш анализи ва электрон микроскопия усуллари билан ўрганилди, рКа қиймати тескари титрлаш орқали  аниқланди. Гуанидин тутган целлюлоза ҳосилаларини молекуляр-массавий кўрсаткичлари ЭСХ усули билан, суюқлик хроматогрифида аниқланди. Термоаналитик изланишлар термогравиметрик анализ ва дифференциал сканирловчи калориметрия усулларида олиб борилди.

Илмий янгилиги. Мақолада биринчи маротоба ҳусусиятлари жиҳатдан катион полимерларга таалуқли бўлган, гуанидин тутган целлюлоза ҳосилаларини надмолекуляр структураси, ўрта молекуляр массаси, термик барқарорлиги ва рКа қиймати тўғрисида маълумотлар келтирилган.

Олинган натижалар. Физик-кимёвий усуллар билан гуанидин целлюлозани надмолекуляр структураси, молекуляр параметрлари, термик барқарорлиги ва рКа қиймати аниқланди.

Калит сўзлар: полиэлектролит, катион полимер, гуанидин целлюлоза, термограмма, рентгенограмма, кристаллик, молекуляр масса, рКа. 

Хусусиятлари:

* Физик-кимёвий усулларда гуанидин целюлозани ҳусусиятлари ўрганилди.

* Гуанидин целлюлозани надмолекуляр структураси, молекуляр массаси, рКа ва термик барқарорлиги аниқланди.

Цитата келтириш: О. Р. Ахмедов, Ш. А. Шомуротов, А. С. Тўраев, Х. С. Талипова. Гуанидин целлюлозани физик-кимёвий усулларида ўрганиш  // Ӳзбекистон кимё журнали. -2018. -№1. -Б.47-52.

Қабул қилинди: 08.02.2018; Рухсат берилди: 21.02.2018  Нашр этилди: 27.02.2018

 

* * *

УДК 541.64

U. М. Мirzayev, Sh. S. Djalilov, A. S. Ergashev, R. I. Ismailov

N-VINILKAPRОLAKTAMNI NISBATAN PAST XARORATDA GOMO- VА SOPOLIMERLANISHI

Тошкент давлат техника университети, Toshkent sh., Ozbekiston, i.ravshan1972@mail.ru

Referat. Мuammoning kelib chiqishi. N-vinilkaprolaktamni nisbatan past xaroratda gomopolimerlanishi va to'yinmagan birikmalar bilan massada perekis benzoil ishtirokida stirol, etilmetakrilat, N-butilmetakrilat va akrilonitrillar bilan sopolimerlanishi keltirilganligi dolzarb yo'nalishlardan hisoblanadi. N-vinilkaprolaktamni akrilonitril bilan sopolimerlarining xarakteristik qovushqoqliklari o'rganilgan, shuningdek kishik kvadratlar usulida sopolimerlanish konstantalari hisoblangan va monomerlarning radikallarga solishtirma faolligi o'rganilgan.

Ishning maqsadi. Tadqiqot maqsadi N-vinilkaprolaktamning past haroratli gomopolimerizatsiyasi va uning initsiatorlar ishtirokida to'yinmagan birikmalar bilan sopolimerizatsiyasi.

Metodologiya. N-vinilkaprolaktamning gomopolimerizatsiyasi initsiatorning parchalanishini istisno qiladigan haroratda peroksid birikmalari ishtirokida amalga oshirildi. Eksperimental ma'lumotlarga asosan N-VKLning benzoil peroksidning etanoldagi ishtirokida polimerizatsiya kinetikasining umumiy tezligi hisoblangan, shuningdek umumiy aktivizatsiya energiyasi hisoblab chiqilgan. IQ-spektroskopiyasi bilan tasdiqlangan.

Ilmiy yangiligi. N- vinilkaprolaktam asosli gomo- va sopolimerlar nisbatan past haroratlarda initsiator ishtirokida sintez qilingan.

Olingan natijalar. Nisbatan past haroratlarda oksidlanish-qaytarilish usuli bilan gomopolimerizatsiya va sopolimerizatsiya yo’li bilan polimerlar sintez qilindi va sopolimerizatsiya barqarorlari kichik kvadratlar yordamida usulida ildiz-o'rtacha kvadrat xatolar aniqlandi.

Кalit so’zlar: gomo- va sopolimerlanish,  N-vinilkaprolaktam, benzoil peroksid, stirol, etilmetakrilat, n-butilmetakrilat, akrilonitril.

Xususiyatlari:

* Gomo- va sopolimerlar N-vinilkaproaktam asosida kompleks-radikal usuli bilan sintezlandi;

* Sintez initsiatorlar ishtirokida nisbatan past haroratda amalga oshirildi.

Tsitata keltirish: U. М. Мirzayev, Sh. S. Djalilov, A. S. Ergashev, R. I. Ismailov. N-vinilkaprоlaktamni nisbatan past xaroratda gomo- vа sopolimerlanishi // O’zbekiston kimyo jurnali. -2018. -№1. -B.53-58.

Qabul qilindi: 26.12.2017; Ruxsat berildi: 10. 01.2018; Nashr etildi: 27.02.2018

 

* * *

УДК 678.664-405.8’+547.333.4’304.9

Р. И. Адилов, М. Г. Алимухамедов, Ф. А. Магрупов

РЕАКЦИОН ФАОЛ ПОЛИФУНКЦИОНАЛ N-БЕНЗИЛИДЕН-N-2-ГИДРОКСИЭТИЛ-N-2,3-ЭПОКСИПРОПИЛ АММОНИЙ ХЛОРИД ОЛИГОМЕРИ - КЎПИК ПОЛИУРЕТАНЛАРНИНГ МОДИФИКАТОРИ  

Тошкент кимё-технология институти, E-mail: adilov_ravshan@ mail.ru

Реферат. Муаммонинг келиб чиқиши: Кўпик полиуретанлар (КПУ) саноат, қишлоқ хужалик ва ахоли учун қурилишларда, саноат совитгичларини тиклаш таъмирлашда, маиший совитгичлар ишлаб чиқаришда ва шунга ухшаш сохаларда кенг қўлланилмоқда. Бу уретан туридаги материаллар фанининг ва сохасининг ютуқлари туфайлидир. Қаттиқ КПУ кимёси ва технологиясининг бир қатор ечимини кутаётган муаммолари мавжуд булиб, улар сирасига КПУ ёнувчанлигини камайтириш, самарали ва шу билан бирга кам захарли каталитик тизимлар ишлаб чиқиш, ўта енгил купик пластиклар олиш ва уларни хоссаларини ўзгартирувчи модификацияловчи қўшимчалар излаш ва синтез қилишлар киради.

Мақсад: N-бензилиден-N-2-гидроксиэтил-N-2,3-эпоксипропил аммоний хлорид олигомерлари (БГЭЭПАХО) билан кўпик полиуретанларни модификациялаш қонуниятларини ўрганиш.

Методология: Ушбу изланишда ходисаларни тадқиқ қилишнинг эмперик услуби қўлланилди-ки, у мавзу бўйича адабий манбалари тахлили ва унинг асосида ўрганилаётган объектларнинг хоссларини модифицирлаш  йўналишларининг режасини ишлаб чиқишга асосланган. Ишда миқдорий анализ, пластмассаларнинг физик-механик хоссаларини аниқлашнинг стандартлаштирилган услублари, ҳамда кўпик полиуретанлар олиш композицияларини учун технологик синов ўтқазишнинг стандарт усулидан фойдаланилган. 

Илмий янгилиги: БГЭЭПАХО кўпик пластикларнинг эгилишга ва зарбга булган мустахкамлигини яхшилаши кўрсатилган. КПУ таркибига  БГЭЭПАХО ни киритиш ёниш қувурида масса йӳқотилишини 71% гача камайтириш имконини берди. БГЭЭПАХО полифункционал реагент бӳлиб, мўтадил катализатор, чокловчи агент ва антипирен вазифасини бажариши кўрсатилди.

 Олинган натижалар: КПУ олиш рецептурасида БГЭЭПАХО хоссаларни модификацияловчи функциясини бажариб, композицияларнинг кўпириш технологик кўрсаткичларини ростлаш имконини беради. Шу билан бирга  КПУ нинг шакллантириш кўрсаткичларини ва хоссаларини БГЭЭПАХО нинг ўртача соний молекуляр массасини ва композицияда унинг миқдорини ўзгартириш хисобига бошқариш мумкин. КПУ таркибига БГЭЭПАХО ни киритиш ундаги оксипропилланган этилендиаминнинг миқдорини 50% га камайтириш имконини беради. БГЭЭПАХО нинг хар бир элементар бугинида гидроксил гурухининг бўлиши хисобига у гель хосил бўлиш реакциясини, яъни уретан хосил бўлишини самарали. БГЭЭПАХО нинг функционаллигини кичиклиги хисобига купик пластикларнинг эгилишга ва зарбга мустахкамлигини кескин яхшилаш имконини берди.

Калит сўзлар:  N-бензилиден-N-2-гидроксиэтил–2,3-эпоксипропил аммоний хлорид олигомери, кўпик полиуретанлар, мўтаддил  катализатор, антипирен, чокловчи агент.

Хусусиятлари.

* БГЭЭПАХО олигомери оксипропилланган этилендиаминнинг миқдорини 50% га камайтириш имконини беради.

* Бунда кўпик полиуретанларнинг  бир қатор мухим эксплуатацион хоссаларини модификациялаш мумкин.

Цитата келтириш: Р. И. Адилов, М. Г. Алимухамедов, Ф. А. Магрупов. Реакцион фаол полифункционал  N-бензилиден-N-2-гидроксиэтил-N-2,3-эпоксипропил аммоний хлорид олигомери - кўпик полиуретанларнинг модификатори // Ӳзбекистон кимё журнали. -2018. -№1. -Б.58-64.

Қабул қилинди: 05.01.2018; Рухсат берилди: 13.01.2018  Нашр этилди: 27.02.2018

 

 

* * *

УДК 547.382..384.398

С. Э. Нурманов, М. Э. Мавлоний, Д. Х. Мирхамитова, О. Н. Рузимурадов, Ш. Турасуннат 

N-ВИНИЛПИПЕРИДИН СИНТЕЗИДА КАТАЛИТИК СИСТЕМАНИНГ РОЛИ

1 Мирзо Улугбек номли ӲзМУ, Тошкент, Талабалар ш. -4,  E-mail: nurmonov_se@mail.ru

ӲзР ФА МИ, Ташкент, Кодирий -7

Реферат. Муаммонинг келиб чиқиши: Пиперидинни ацетилен билан реакциясини гомоген шароитда катализатор-эритувчи сифатида КОН-ДМСО, КОН-ДМФА юқори асосли системаларда, гетероген-каталитик усулда эса ультраовозли диспергация қилинган фаоллантирилган кўмирга шимдирилган калий гидроксиди асосида тайёрланган катализатор иштирокида олиб бориш долзарб вазифалардан ҳисобланади. Ишда диспергация жараёни фаоллантирилган кўмирнинг сувли суспензиясида 0,6 А, 38 кГц шароитда зарача ўлчамларини кичрайтириш мақсадида турлича вақтларда амалга ошрилган. N-винилпиперидин унумига эритувчи табиати, жараён ҳарорати ва фаоллантирилган кўмирнинг диспергирланган заррачаси ўлчами таъсирлари аниқланган.

Ишнинг мақсади пиперидинни виниллаш реакциясини гомоген ва гетероген шароитда юқори асосли муҳитда ва фаоллантирилган кўмирга шимдирилган калий гидроксиди иштирокида ўрганишдан иборат.

Методология. Пиперидинни виниллаш реакцияси лаборатория шароитида гомоген ва гетероген усулларда катализатор-эритувчи сифатида КОН-ДМСО, КОН-ДМФА ва ультраовозли диспергацияланган фаоллантирилган кўмирга шимдирилган калий гидроксиди иштирокида олиб борилган.

Илмий янгилиги. Пиперидинни виниллаш жараёнида катализатор сифатида юқори асосли системаларни ва нанотузулишли фаоллантирилган кўмирга шимдирилган калий гидроксидининг қўлланилиши ишнинг илмий янгилигини ифодалайди.

Олинган натижалар. Пиперидин билан ацетиленни реакцияси ёрдамида N-винилпиперидин синтез қилинган. Махсулот унуми гомоген усулда КОН-ДМСО катализатор-эритувчи иштирокида 27,0 %, гетероген усулда эса фаоллантирилган кўмирга шимдирилган калий гидроксиди иштирокида 41,2 % бўлиши аниқланган.

Калит сўзлар: гомоген катализ, гетероген катализ, юқори асосли система, виниллаш, пиперидин, N-винилпиперидин.

Хусусиятлари:

* Пиперидинни ацетилен билан гомоген ва гетероген усулда виниллаш жараёнининг мақбул шароити топилган;

* N-винилпиперидин унумини калий гидроксиди асосидаги катализатор ташувчиси-фаоллантирилган кўмирнинг диспергирланишига боғлиқлиги аниқланган.

Цитата келтириш: С. Э. Нурманов, М. Э. Мавлоний, Д. Х. Мирхамитова, О. Н. Рузимурадов, Ш.  Турасуннат. N-винилпиперидин синтезида каталитик системанинг роли // Ӳзбекистон кимё журнали. -2018. -№1. -Б.65-72.

Қабул қилинди: 14.02.2017; Рухсат берилди: 10.10.2017  Нашр этилди: 27.02.2018

 

* * *

УДК: 685.315:541.64:678

А. Т. Ибрагимов

ПОЙАБЗАЛ ТАГЛИГИ УЧУН СИНТЕТИК МАТЕРИАЛЛАР ИШЛАБ ЧИҚАРИШДА ЭЛАСТОПОЛИМЕР ҚОРИШМАЛАРИНИ ҚУЙИЛИШ УСЛУБИНИНГ ЎЗИГА ХОС ЖИҲАТЛАРИ

Тошкент тўқимачилик ва енгил саноат институти

Реферат. Муаммонинг келиб чиқиши. Сўнгги йилларда дунёнинг кўплаб мамлакатларида таглик материалини тайёрлашда босим остида қуйиш усулини қўллашга диққат эътибор қаратилиб, бунда самарали хом-ашё ҳисобланган турли русумдаги каучуклар асосидаги термопластик резина (ТПР), поливинилхлорид (ПВХ) пластикатлари, этилен ва винилацетатнинг сополимери (ЭВА) ва термоэластопласт композитлардан фойдаланилмоқда. Агарда, пойабзал ишлаб чиқариш учун қўлланилаётган аксарият хом-ашё ва бутловчи қисмларни, шу жумладан тайёр таглик материалини мамлакатимизга ҳориж давлатларидан, асосан Хитойдан импорт асосида валюта ҳисобидан келтирилаётганлигини ҳисобга оладиган бўлсак, маҳаллий компонент ва ингредиентлардан фойдаланилиб полимер материалларини ишлаб чиқариш мауммосининг ечими нақадар муҳимлиги янада ёрқин намоён бўлади. Шуларни эътиборга олган ҳолда, биз томонимиздан мазкур муаммонинг ечимини СКН русумидаги синтетик бутадиен-нитрил каучуки ва Шўртан Газ-кимё мажмуаси маҳсулоти бўлган полиолефин - қуйи зичликдаги полиэтилен (ҚЗПЭ) смоласи ҳамда ПВХ пластикати асосидаги қуюлувчан эластополимер қоришмаларини тадқиқини ва пойабзал таглик материалларини термоэластопластик (ТЭП) композициялари асосида ишлаб чиқариш билан узвий тарзда олиб борилди.

Ишнинг мақсади: пойабзал учун полимер композицияларини яратишда маҳаллий хом-ашё ресурсларидан фойдаланиш имкониятларини илмий тадқиқини олиб бориш ва кейинчалик улар асосида пойабзал таглик материалини олишга йўналтирилган.

Методолия: вискозиметрия ва босим остида қуйиш усуллари.

Илмий янгилиги. Турли русумдаги каучукларнинг қовушқоқлиги ва технологик хоссаларини ҳисобга олган ҳолда, уларнинг ҚЗПЭ ва ПВХ пластикати билан ТЭП композициялари олинди ва тадқиқ қилинди. Эластополимер композициясининг русуми ва таркибига кўра қайта ишланишининг босим ҳамда ҳароратга нисбатан боғлиқлиги аниқланди.

Олинган натижалар. Энг яхши оқувчанлик хусусиятини изопрен ва бутадиен-нитрил русумидаги синтетик каучуклар намоён қилдилар. Композиция таркибига 30 масс. қ. ҚЗПЭни қўшилиши, ҳарорат таъсиридаги оқувчанлигини тўрт маротабагача оширади. Муддатидан аввал вулканланиш ўтиб кетишини бартараф этиш учун, қайта ишланиш ҳарорати ва босимини йўналтириб туриш ҳамда қуйиш агрегати тирқиш диаметрини мослаштириш керак бўлади.

Калит сўзлар: қўйиш, эластополимер қоришмалар, композитлар, яхлит қуйилган полимер композиция, пойабзал таглик материали.

Хусусиятлари.

* Пойабзал таглигини тайёрлаш учун ТЭП композициялари асосидаги қуюлувчан полимер материаллари олинди.

* Энг яхши оқувчанлик хусусиятини изопрен ва бутадиен-нитрил русумидаги синтетик каучуклар намоён қилдилар

Цитата келтириш: А. Т. Ибрагимов. Пойабзал таглиги учун синтетик материаллар ишлаб чиқаришда эластополимер қоришмаларини қуйилиш услубининг ўзига хос жиҳатлари // Ӳзбекистон кимё журнали. -2018. -№1. -Б.73-79.

Қабул қилинди: 27.12.2017; Рухсат берилди: 08.01.2018  Нашр этилди: 27.02.2018

 

* * *

УДК.546.41.

С. Х. Азимов, Б. С. Закиров, А. Х. Нарходжаев

АММОНИЙ НИТРАТ ВА СИРКА КИСЛОТА МОНОЭТАНОЛАМИН МИСАЦЕТАТ МОНОГИДРАТЛАРНИНГ ТАЪСИРЛАШУВИНИ ФИЗИК-КИМЁВИЙ ТАҲЛИЛ УСУЛЛАРИ ЁРДАМИДА ЎРГАНИШ

ӲзР ФА УНКИ, Мирзо Улуғбек кӳч., 77-a, 700170, Тошкент, Тел: (99871) 262-56-60, Факс: (99871) 262-79-90, E-mail: saydullo_84@mail.ru

Реферат. Муаммонинг келиб чиқиши. Ўсимликларни ўстирувчи самарали янги стимуляторларни олиш технологиясини яратиш мақсади йўлида комплексларнинг молекулалари  таркиби ва тузилишини физик-кимёвий (рентгенфазали, термик ва ИҚ-спектрлар) таҳлил қилиш долзарб муаммолардан бири ҳисобланади.

Шу мақсадда аммоний нитрат ва сирка кислота моноэтаноламин мисацетат моногидрат асосида янги комплекс синтез қилинди ҳамда олинган янги комплекс – нитартаммоний сирка кислота моноэтаноламин мисацетат моногидратнинг молекляр таркибини аниқлаш учун физик-кимёвий таҳлил тадқиқотлари олиб борилди.

Ишнинг мақсади - синтез қилинган янги комплекснинг – нитартаммоний сирка кислота моноэтаноламин мисацетат моногидратнинг молекляр таркибини аниқлаш мақсадида физик-кимёвий таҳлили усуллари ёрдамида тадқиқот ишлари олиб бориш.

Методология. Синтез қилиб олинган бирикманинг молекуласини струкуравий тузилишини аниқлаш учун маълум бўлган физик-кимёвий усуллардан:  рентгенофазвий, термик и ИК-спектрлар таҳлилларидан фойдаландик.

Илмий янгилиги. Аммоний нитрат ва сирка кислота моноэтаноламин мисацетат моногидратларнинг бир-бири билан сувли муҳитда янги комплекс ҳосил қилиш ўрганилди. Қуйидагича таркибли янги бирикма комплекси ҳосил бўлиши аниқландиNH4NO3•СН3СООН∙NH2C2H4OH∙(CH3COO-)Cu∙H2O. Ушбу янги комплекснинг физик-кимёвий барқарорлик константалари ўрганилди.

Олинган натижалар. Рентгенофазавий, термик ва ИҚ-спектрлар таҳлили усуллари ёрдамидан фойдаланиб синтез қилиб олинган комплекс бирикмасининг тузилиши аниқланди. Рентгенофазавий таҳлил натижалари шуни кўрсатдики, олинган янги комплекс янги қийматлари билан характерланиб унинг алоҳида бирикма эканлигини тасдиқлади.  Янги синтез қилинган комплекснинг термик таҳлил ўтказилганда битта эндотермик ва олтита экзотермикэффект модданинг мос равишда масса йўқотилиши билан содир бўлди ва қиздириш эгриларидаги сўнги экзоэффект характерлари давомий қиздириш ҳамда маҳсулотнинг ёниши  билан содир бўлади. Дастлабки моддаларнинг ҳамда синтез қилиб олинган бирикманинг ИК-спектри шуни кўрсатдики, аммоний нитрат ва янги комплекснинг ИК-спектр пиклари бир-биридан фарқ қилади, дастлабки моддалардаги пиклар янги бирикма ИК-спектр пикларида кузатилмади.

Калит сўзлар: аммоний нитрат, сирка кислота моноэтаноламин мисацетат моногидрат, рентгенофазавий таҳлил, термик таҳлил, ИК-спектр.

Хусусиятлари:

* Сувли учламчи ситемадларда таъсирлашувни ўрганиш: аммоний нитрат - сирка кислота моноэтаноламин мисацетат моногидрат  – сув;

* Янги синтез қилиб олинган комплекснинг молекуляр структурасини физик-кимёвий таҳлил усуллари ёрдамида тадқиқ қилиш.

Цитата келтириш: С. Х. Азимов, Б. С. Закиров, А. Х. Нарходжаев. Аммоний нитрат ва сирка кислота моноэтаноламин мисацетат моногидратларнинг таъсирлашувини физик-кимёвий таҳлил усуллари ёрдамида ўрганиш // Ӳзбекистон кимё журнали. -2018. -№1. -Б.80-87.

Қабул қилинди: 23.02.2018; Рухсат берилди: 26.02.2018  Нашр этилди: 27.02.2018

 

* * *

АНАЛИТИК КИИМЁ

 

УДК 543.25:542.92:541.13:541.8

Н. Х. Кутлимуротова,  З. А. Сманова

ТОРИЙНИ 2,7-ДИНИТРОЗО-1,8-НАФТАЛИН-3,6-ДИСУЛЬФОКИСЛОТА ЭРИТМАСИ ЁРДАМИДА КОНДУКТОМЕТРИК ТИТРЛАШ

Реферат. Муаммонинг келиб чиқиши. Торийни 2,7-динитрозо-1,8-нафталин-3,6-дисульфокислота реагенти билан кондуктометрик аниқлашга фон электролитлар ва буфер аралашмаларнинг кислота-асосли хоссаларининг таъсири ўрганилган. Торийни аниқлашнинг титрлаш эгриси энг яхши оптимал шароит универсал буфер эритмада кучсиз кислотали муҳитда ҳосил бўлган. Торийни 2,7-динитрозо-1,8-нафталин-3,6-дисульфокислота реагенти билан кондукто-метрик аниқлаш имконияти кўрсатилган. Ишлаб чиқилган торийни кондуктометрик аниқлаш усули метрологик баҳоланган, олинган комплекснинг абцорбцион хусусиятлари ўрганилган.

Ишнинг мақсади торийни янги органик реагент билан аниқлашнинг кондуктометрик усулини ишлаб чиқиш.

Методология. Th4+ ни аниқлаш методикаси: торий(IV) тузининг стандарт эритмасидан (20,0 см3) аликвот қисм ва буфер эритма  электролитик ячейкага солинади ва электрод туширилиб 0,1 % 2,7-динитрозо-1,8-нафталин-3,6-дисульфокислота реагенти эритмаси билан доимий аралаштириб турган ҳолда титрланади.

Илмий янгилиги торийни янги синтез қилинган 2,7-динитрозо-1,8-нафталин-3,6-дисульфокислота эритмаси билан кондуктометрик аниқлаш усули ишлаб чиқилган.

Олинган натижалар: торийни янги синтез қилинган 2,7-динитрозо-1,8-нафталин-3,6-дисульфокислота эритмаси комплекс ҳосил бўлишининг оптимал шароитлари кондуктометрик усулда аниқланган. Реагент ва комплекснинг максимал нур ютиш 400 ва 500 нм га тенг. Оптимал шароит  рН=3-5 оралиғида кузатилган.

Калит сўзлар: торий, кондуктометрик титрлаш, 2,7-динитрозо-1,8-нафталин-3,6-дисульфокислота.

Хусусиятлари: Торий намуналарини 0,1 % 2,7-динитрозо-1,8-нафталин-3,6-дисульфокислота эритмаси билан ҳар хил табиатли объектларда ва саноат материаллари таркибидан кондуктометрик ва фотометрик усулда аниқлаш усули ишлаб чиқилган.

Цитата келтириш: Н. Х. Кутлимуротова,  З. А. Сманова. Торийни 2,7 - динитрозо-1,8-нафталин-3,6-дисульфокислота эритмаси ёрдамида кондуктометрик титрлаш // Ӳзбекистон кимё журнали. -2018. -№1. -Б.88-92.

Қабул қилинди: 18.01.2018; Рухсат берилди: 19.02.2018  Нашр этилди: 27.02.2018

 

* * *

3081 PDF